Σύνταξη Προτάσεων

Συντακτικοί ρόλοι στην Εσπεράντο

Η πρόταση είναι μια σειρά λέξεων που μαζί εκφράζουν μια πλήρη σκέψη. Κάθε μέρος πρότασης είναι λέξη ή ομάδα λέξεων που λειτουργούν ως ενότητα.

Το ρήμα (Κατηγόρημα)

Το κατηγόρημα είναι το σημαντικότερο μέρος της πρότασης. Είναι ένα ρήμα με κατάληξη -as, -is, -os, -us ή -u (συνήθως όχι -i). Π.χ.:

• iras πηγαίνω,

• sidis κάθισα,

• batos θα χτυπήσω,

• vidus θα έβλεπα,

• pensu σκέψου.

Το κατηγόρημα δείχνει μια πράξη ή κατάσταση. Είναι το κέντρο της πρότασης και όλα τα άλλα μέρη συνδέονται με αυτό, παίζοντας διαφορετικούς συντακτικούς ρόλους.

Βασικοί συντακτικοί ρόλοι

• Υποκείμενο (subjekto): αυτός που εκτελεί την πράξη, πάντα στην ονομαστική (χωρίς -n).

• Ρήμα (verbo): δείχνει μια πράξη ή κατάσταση.

• Αντικείμενο (objekto): αυτός στον οποίο κατευθύνεται η πράξη, στην αιτιατική (με -n).

• Προσδιορισμός (suplemento): επιπλέον πληροφορία (τρόπος, χρόνος, τόπος, εργαλείο κ.ά.). Δείχνεται με αιτιατική ή με πρόθεση.

• Κατηγορούμενο (predikativo): περιγραφή του υποκειμένου μέσω ρήματος όπως esti.

• Επίκληση (vokativo): άμεση προσφώνηση.

Παραδείγματα:

1. La junulo legas libron. Ο νέος άνδρας διαβάζει ένα βιβλίο.

• legas: ρήμα

• la junulo: υποκείμενο, ονομαστική

• libron: αντικείμενο, αιτιατική (με -n)

2. Ŝi veturis la tutan tagon per sia aŭto. Αυτή ταξίδεψε όλη την ημέρα με το αυτοκίνητο της.

• la tutan tagon: χρονικός προσδιορισμός, αιτιατική (με -n)

• per sia aŭto: προσδιορισμός μέσου (με πρόθεση)

3. Marko, ĉu vi renkontis Paŭlon hodiaŭ? Μάρκο, συνάντησες τον Παύλο σήμερα;

• Marko: επίκληση, ονομαστική

4. La apartamento de Marko estas malgranda. Το διαμέρισμα του Μάρκου είναι μικρό.

• malgranda: κατηγορούμενο του υποκειμένου apartamento, ονομαστική

Τρόποι αναγνώρισης του συντακτικού ρόλου

1. Ονομαστική (χωρίς κατάληξη)

2. Αιτιατική (με κατάληξη -n)

3. Προθέσεις (π.χ. en, kun, per, ...)

Εσωτερική δομή μέρους πρότασης

Μπορεί να περιλαμβάνει:

• Κύρια λέξη (συνήθως ουσιαστικό)

• Επίθετο (προσδιορισμός της κύριας λέξης)

• Συμπλήρωμα (πρόσθετη πληροφορία)

Παράδειγμα:

Marko loĝas en bela apartamento kun du ĉambroj.

• Το μέρος της πρότασης en bela apartamento kun du ĉambroj είναι τοπικός προσδιορισμός.

• apartamento: κύρια λέξη

• bela: επίθετο

• kun du ĉambroj: συμπλήρωμα

Βασική σύνταξη και παραλαγές

Στην Εσπεράντο, η σειρά των λέξεων μπορεί να αλλάξει, για έμφαση ή ρυθμό, χωρίς να αλλάζει το νόημα. Χάρη στην αιτιατική (-n), το αντικείμενο διακρίνεται πάντοτε εύκολα, ανεξάρτητα από τη θέση του. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα, με πρώτο βασισμένο στην πιο συχνή σειρά σύνταξης:

• Υποκείμενο - ρήμα - αντικείμενο - λοιπά στοιχεία

  • La hundo ĉasas katon. Ο σκύλος κυνηγάει μια γάτα.

• Υποκείμενο - ρήμα - προσδιορισμός τόπου

  • Mi sidas sur la sofo. Κάθομαι στον καναπέ.

• Υποκείμενο - ρήμα - προσδιορισμός μέσου

  • Vi manĝas supon per kulero. Τρώς μια σούπα με ένα κουτάλι.

• Υποκείμενο - ρήμα - κατηγορούμενο υποκειμένου

  • La virino estas instruisto. Η γυναίκα είναι δασκάλα

• Υποκείμενο - ρήμα - αντικείμενο - κατηγορούμενο αντικειμένου

  • Li opinias vin stranga. Αυτός σε θεωρεί περίεργο.

Ελεύθερη σειρά λέξεων για έμφαση

• Li legas libron. Αυτός διαβάζει ένα βιβλίο.

• Libron legas li. Ένα βιβλίο διαβάζει αυτός.

• Mi devas trovi mian ĉemizon! Πρέπει να βρω το πουκάμισό μου!

• Mian ĉemizon mi devas trovi! Το πουκάμισό μου πρέπει να βρω!

• Liaj okuloj aspektis al mi verdaj. Τα μάτια του μου φάνηκαν πράσινα.

• Verdaj aspektis al mi liaj okuloj. Πράσινα μου φάνηκαν τα μάτια του.

Η ελευθερία στη σειρά των λέξεων δίνει εκφραστικότητα, αλλά μην υπερβάλλεις στην καθημερινή χρήση — η απλή δομή είναι πάντοτε προτιμότερη για σαφήνεια.

Παράθεση

Τι είναι

Παράθεση είναι μια μεταθετική επεξηγηματική αναδιατύπωση μιας πρότασης. Περιγράφει το ίδιο πράγμα με άλλα λόγια, αλλά η ίδια είναι μια ανεξάρτητη πρόταση.

• Karlo, nia prezidanto, prezentis Petron , la novan sekretarion. Ο Κάρλος, ο πρόεδρός μας, παρουσίασε τον Πέτρο, τον νέο μας γραμματέα.
  → Η παράθεση έχει την ίδια πτώση.

Ίδια πτώση με την κύρια λέξη

• Tie mi renkontis Vilĉjon, mian edzon. Εκεί συνάντησα τον Βίλτσιο, τον άντρα μου.

• La diablo lin prenu, la sentaŭgulon! Ας τον πάρει ο διάβολος, τον άχρηστο!

• Li prelegis pri Hitlero, la fondinto de la naziismo. Έκανε διάλεξη για τον Χίτλερ, τον ιδρυτή του ναζισμού.

  Αν ήθελες θα μπορούσες να πεις επίσης: ...pri Hitlero, pri la fondinto...

Παράθεση με 'nome', 'tio estas'

• Mi renkontis mian malamikon, nome la mortiginton de mia patro. Συνάντησα τον εχθρό μου, δηλαδή τον δολοφόνο του πατέρα μου.

• Hodiaŭ mi ricevis duoblan pagon, tio estas cent dolarojn. Σήμερα πήρα διπλό μισθό, δηλαδή εκατό δολάρια.

Παράθεση με ĉiu(j), ambaŭ, ĉio

Σε αυτές τις προτάσεις, οι λέξεις ĉiu(j), ambaŭ, ĉio δεν λειτουργούν ως ανεξάρτητα υποκείμενα ή αντικείμενα, αλλά ως παραθέσεις — μια εξήγηση ή διευκρίνιση του προηγούμενου μέρους της πρότασης (συνήθως αντωνυμία ή ουσιαστικό).

Παράθεση με ĉiu(j)

• Ni ĉiuj legas. Εμείς όλοι διαβάζουμε.
  → Ĉiuj klarigas ni.

• Ili ĉiuj sidas silente kaj skribas. Αυτοί όλοι κάθονται ήσυχα και γράφουν.

• Ŝi vidis, kiel la cikonioj forflugis, ĉiu aparte. Είδε τα πελαργάκια να φεύγουν, το καθένα χωριστά.

• La kolonoj havis ĉiu la alton de dek ok ulnoj. Οι κολώνες είχαν καθεμία ύψος δεκαοκτώ πήχεις.

• Vin ĉiujn mi kore salutas. Σας χαιρετώ θερμά, όλους.
  → Πρόσεξε το -n: επειδή το vin είναι αντικείμενο, ακόμα και το ĉiujn παίρνει αιτιατική.

Παράθεση με ambaŭ

• Ili ambaŭ estis bonaj homoj. Αυτοί και οι δύο ήταν καλοί άνθρωποι.
  → Το ambaŭ είναι παράθεση στο ili. Το Ambaŭ ποτέ δεν παίρνει -n, οπότε μην λες: "ilin ambaŭn".

Παράθεση με ĉio

• Tio estas ĉio tre bona. Αυτά είναι όλα πολύ καλά.

👉 Εδώ το ĉio δείχνει ότι όλα τα μέρη του tio είναι καλά.

Επεξήγηση

Τι είναι

Επεξήγηση είναι το αντίθετο της παράθεσης, δηλαδή όταν από ένα γενικότερο χαρακτηριστικό εξειδικεύουμε σε όνομα:

• Nia prezidanto, Karlo, prezentis la novan sekretarion, Petron. Ο πρόεδρός μας, o Κάρλος, παρουσίασε τον νέο μας γραμματέα, τον Πέτρο.
  → Η επεξήγηση επίσης έχει την ίδια πτώση με το μέρος που επεξηγεί.

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;