Ρίζες λέξεων

Χαρακτήρας ριζών

Οι ρίζες λέξεων (radikoj) προέρχονται κυρίως από λατινογενείς, ευρωπαϊκές γλώσσες και διατηρούν τον χαρακτήρα του μέρους του λόγου, για το οποίο δημιουργήθηκαν. Δηλαδή, μπορεί να πρόκειται για ρίζες ουσιαστικές, επιθετικές, ρηματικές ή επιρρηματικές.

Αυτό σημαίνει ότι η βασική σημασία κάθε ρίζας εμπεριέχει ήδη μια λογική κατεύθυνση:

• μια ουσιαστική ρίζα υποδηλώνει πράγμα ή έννοια

• μια ρηματική ρίζα εκφράζει ενέργεια ή πράξη

• μια επιθετική ρίζα αποδίδει ιδιότητα ή ποιότητα

Ωστόσο, στην πράξη, οι περισσότερες ρίζες μπορούν να συνδυαστούν ελεύθερα με γραμματικές καταλήξεις άλλων μερών του λόγου, εφόσον το τελικό αποτέλεσμα έχει νόημα.

Ρίζες και καταλήξεις

Ο συνδυασμός ριζών μιας κατηγορίας με καταλήξεις άλλης δίνει αρκετές φορές ενδιαφέροντα αποτελέσματα:

• Ρηματική ρίζα + κατάληξη ουσιαστικού:
  parolas (μιλάω) → parolo (ομιλία)
  Δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας.
  
  

• Επιθετική ρίζα + κατάληξη ουσιαστικού:
  bela (όμορφος) → belo (ομορφιά)
  Δηλώνει ιδιότητα ως αφηρημένη έννοια.
  
  

• Επιθετική ρίζα + κατάληξη ρήματος:
  bela → beli (είμαι όμορφος)
  Δηλώνει ιδιότητα σε μορφή ρήματος.

Η ευελιξία αυτή δίνει μεγάλη δημιουργική δύναμη στους ομιλητές της Εσπεράντο. Παράγεται έτσι πλούσιο λεξιλόγιο χωρίς ανάγκη απομνημόνευσης χιλιάδων λέξεων.

Έχει νόημα;

Ωστόσο, η χρήση αυτών των σχηματισμών απαιτεί προσοχή. Πρέπει να αποφεύγονται οι συνδυασμοί που δεν αποδίδουν σαφές ή αποδεκτό νόημα.

Τα λεξικά της Εσπεράντο συνήθως υποδεικνύουν τον αρχικό χαρακτήρα (τύπο) της ρίζας, βοηθώντας έτσι τους μαθητές και χρήστες να κάνουν σωστούς σχηματισμούς.

Στοιχεία Λέξεων και Ρίζες

Γραμματικές Καταλήξεις

Τα στοιχεία -O, -A, -E, -I, -AS, -IS, -OS, -US, -U είναι γραμματικές καταλήξεις που δείχνουν σε ποια κατηγορία ανήκει η λέξη. Είναι πολύ σημαντικά στη μορφολογία της Εσπεράντο.

Υπάρχουν επίσης οι καταλήξεις -J (πληθυντικός) και -N (αιτιατική), που δεν είναι σημαντικές για το σχηματισμό των λέξεων, αλλά έχουν μορφοσυντακτική λειτουργία.

Λεξούλες (μονολεκτικά μορφήματα)

Ορισμένα στοιχεία είναι ήδη πλήρεις λέξεις από μόνα τους, π.χ.:
por, mi, jam, eĉ, tiam, anstataŭ, je, jes κ.ά.

Είδη ριζών

Κάθε ρίζα έχει δική της σημασία, αλλά δεν μπορεί να σταθεί μόνη της σαν λέξη. Πρέπει να συνδυαστεί με μια κατάληξη.

Παραδείγματα ριζών:

• Άνθρωποι: AMIK, TAJLOR, INFAN, PATR, SINJOR, VIR

• Ζώα: ĈEVAL, AZEN, HUND, BOV, FIŜ, KOK, PORK

• Φυτά: ARB, FLOR, ROZ, HERB, ABI, TRITIK

• Εργαλεία: KRAJON, BROS, FORK, MAŜIN, PINGL, TELEFON

• Ενέργειες: DIR, FAR, LABOR, MOV, VEN, FRAP, LUD

• Ιδιότητες: BEL, BON, GRAV, RUĜ, VARM, ĜUST, PRET

Μερικές ρίζες έχουν πολλαπλές σημασίες ή είναι δυσκολότερες στην κατηγοριοποίηση.

Η σημασία της ρίζας

Για να χρησιμοποιήσεις σωστά μια ρίζα, πρέπει να κατανοείς τι σημαίνει από μόνη της. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα με το παράδειγμα των ριζών KOMB και BROS:

kombi = χτενίζω

→ kombo = η πράξη του χτενίσματος
→ kombilo = εργαλείο για χτένισμα (χτένα)

brosi = βουρτσίζω

→ broso = η βούρτσα
→ brosado = το βούρτσισμα

⏩ Παρότι τα ρήματα kombi και brosi μοιάζουν, οι ουσιαστικές μορφές kombo και broso είναι τελείως διαφορετικές, γιατί διαφέρουν οι ρίζες.

Παρόμοιες περιπτώσεις:

• bati — marteli χτυπώ — σφυροκοπώ

• haki — pioĉi κόβω — σκαλίζω

• servi — sklavi εξυπηρετώ — δουλεύω σαν σκλάβος

• kudri — tajlori ράβω — σχεδιάζω ρούχα

• regi — reĝi κυβερνώ — είμαι βασιλιάς

• kaperi — pirati καταλαμβάνω — είμαι πειρατής

• viziti — gasti επισκέπτομαι — φιλοξενούμαι

Παρόμοια και στα επίθετα:

• eleganta — danda κομψός — φανταχτερός

• nobla — nobela ευγενής — αριστοκρατικός

• lerta — majstra επιδέξιος — ειδικός

• kuraĝa — heroa θαρραλέος — ηρωικός

• proksima — najbara κοντινός — γειτονικός

• dolĉa — miela γλυκός — μελιού

👉 Κοίτα σε λεξικό τις Ο-μορφές για να δεις τις διαφορές.

Τύποι ριζών

• Ρίζες ρηματικές - ενέργειας (agaj radikoj): Συνήθως εμφανίζονται ως ρήματα (I-finaĵo), π.χ. fari, ludi, labori

• Ρίζες επιθετικές - ιδιοτήτων (ecaj radikoj): Εμφανίζονται συχνά ως επίθετα (A-finaĵo), π.χ. bona, varma

• Ρίζες ουσιαστικές - ονομάτων (substantivaj radikoj): Φαίνονται κυρίως με κατάληξη -O, π.χ. arbo, kato, urbo

Κατάληξη -O

Η κατάληξη -O δεν προσθέτει νέο νόημα στη σημασία της ρίζας. Το ουσιαστικό είναι απλά η ονομασία του συγκεκριμένου πράγματος.

Παραδείγματα:

• amiko, tajloro = ονόματα διαφόρων ανθρώπων
  (φίλος, ράφτης)

• krajono, broso = ονόματα διαφόρων εργαλείων
  (μολύβι, βούρτσα)

• diro, faro = ονόματα διαφόρων πράξεων
  (ρήση, πράξη)

• belo, bono = ονόματα διαφόρων ιδιοτήτων
  (ομορφιά, καλοσύνη)

Κατάληξη -A

Η κατάληξη -A δείχνει ότι κάτι περιγράφεται μέσω της σημασίας της ρίζας. Η σημασία της είναι "που σχετίζεται με αυτό το πράγμα", "σαν αυτό το πράγμα" κ.ά.

Παραδείγματα:

• amika = σαν φίλος, σχετικός με φίλο

• ĉevala = σαν άλογο, σχετικός με άλογο

• dira = σχετικός με την πράξη του να λες κάτι

• bela = που έχει την ιδιότητα της ομορφιάς

Όταν η ρίζα είναι επιθετική - έχει έννοια ιδιότητας:

Το επίθετο εκφράζει σταθερή ιδιότητα:

• bona manĝo = φαγητό με καλοσύνη ως χαρακτηριστικό

• rapida aŭto = αυτοκίνητο με ταχύτητα

• okazaĵo stranga = συμβάν με παραξενιά

• ruĝa domo = σπίτι με κόκκινο (ως χρώμα)

Όταν η ρίζα δεν είναι ιδιότητα:

Η σημασία ποικίλει ανάλογα με τα συμφραζόμενα:

• reĝa konduto = συμπεριφορά βασιλικού τύπου

• reĝa persono = μέλος βασιλικής οικογένειας

• reĝa palaco = παλάτι που ανήκει σε βασιλιά

Όταν η ρίζα είναι ρηματική:

Το επίθετο μπορεί να σημαίνει:

• κάτι σχετικό με την ενέργεια,

• κάτι που προκαλεί ή φέρει την ιδιότητα της ρίζας.

👀 Συχνά πλησιάζει τις μορφές μετοχών (ANT, INT):

• nutra problemo = πρόβλημα σχετικό με τη διατροφή

• nutra manĝaĵo = φαγητό που θρέφει (διατροφικό)

• tima homo = άνθρωπος που συχνά φοβάται (φοβητσιάρης)

• tima krio = κραυγή εξαιτίας φόβου

⚠️ Προσοχή σε ορισμένα επίθετα με ειδική σημασία:

• fiksa = σταθερός, ακίνητος

• falsa = ψεύτικος

• kaŝa = κρυφός

• komplika = περίπλοκος

• korekta = σωστός, χωρίς λάθος

Αυτά δεν δείχνουν απαραιτήτως ότι κάποιος ενήργησε για να τα κάνει έτσι. Η έμφαση είναι στην ιδιότητα.

Συχνά λάθη:

Μην προσθέτεις -IG σε τέτοιες ρίζες, νομίζοντας ότι το ρήμα από μόνο του σημαίνει "είμαι έτσι".

❌ kaŝigi αντί για kaŝi
❌ komplikiĝi αντί για kompliki
❌ korektigi αντί για korekti

👉 Αυτά τα IG-ρήματα σημαίνουν κάτι πολύ διαφορετικό:

• kaŝigi = κάνω κάποιον να κρύψει κάτι

• vekigi = κάνω κάποιον να ξυπνήσει κάποιον

• komplikiĝi = κάνω κάποιον να περιπλέξει κάτι

Κατάληξη -E

Η κατάληξη -E δηλώνει τρόπο, χρόνο, τόπο, ένταση ή μέσο. Η σημασία της μοιάζει πολύ με την κατάληξη -A, αλλά χρησιμοποιείται για να περιγράψει ΠΩΣ κάτι γίνεται.

➤ E = "σε σχέση με αυτό το πράγμα", "με τρόπο σαν αυτό το πράγμα", "μέσω αυτού", "σε αυτό το πλαίσιο" κ.ά.

Παραδείγματα:

• tajlore = σαν ράφτης, με τρόπο ραφτικό

• krajone = με μολύβι

• labore = μέσω δουλειάς, κατά τη διάρκεια της δουλειάς

• blanke = με λευκό χρώμα, λευκά

• ruĝe farbita = βαμμένο με κόκκινο

• veturi rapide = να οδηγείς με ταχύτητα (γρήγορα)

• strange granda = μεγάλος με περίεργο τρόπο

• reĝe konduti = να συμπεριφέρεσαι βασιλικά

• reĝe riĉa = τόσο πλούσιος όσο βασιλιάς

• loĝi urbe = να ζεις στην πόλη

• okazi tage = να συμβεί κατά τη διάρκεια της ημέρας

• konduti time = να συμπεριφέρεσαι φοβισμένα, δείχνοντας φόβο

Ρηματικές Καταλήξεις

Η κατάληξη -I (και οι άλλες ρηματικές καταλήξεις: -AS, -IS, -OS, -US, -U) σημαίνουν:

➤ "να κάνεις μια πράξη (ή να βρίσκεσαι σε μια κατάσταση), που σχετίζεται άμεσα με τη ρίζα της λέξης."

Ενεργητική ρηματική ρίζα

Αν η ρίζα είναι ενεργητική (π.χ. δείχνει δράση), τότε το ρήμα δηλώνει ακριβώς αυτή τη δράση:

• KUR → kuri = κάνω την πράξη "τρέξιμο"

• KONSTRU → konstrui = κάνω την πράξη "χτίσιμο"

Ρίζα κατάστασης ή ιδιότητας

Αν η ρίζα δείχνει κατάσταση ή ιδιότητα, τότε το ρήμα σημαίνει "είμαι έτσι" ή "φέρομαι έτσι":

• RAPID → rapidi = κινούμαι γρήγορα, είμαι γρήγορος

• AKTIV → aktivi = δραστηριοποιούμαι, είμαι ενεργός

⚠️ Συνήθως, τέτοια ρήματα δεν σημαίνουν "γίνομαι έτσι" ή "κάνω κάποιον να γίνει έτσι" — για αυτό το σκοπό χρησιμοποιούμε τα επιθήματα -IG (αιτιακό) και -IĜ (παθητικό μεταβατικό).

Ρίζα - εργαλείο, συσκευή

Αν η ρίζα δηλώνει εργαλείο, συσκευή κλπ., τότε το ρήμα σημαίνει "χρησιμοποιώ το εργαλείο με τον συνηθισμένο τρόπο":

• BROS → brosi = χτενίζω με βούρτσα

• AŬT → aŭti = κινούμαι με αυτοκίνητο

Ριζα ουσίας

Αν η ρίζα δείχνει ουσία, το ρήμα σημαίνει "παρέχω / καλύπτω με αυτήν την ουσία":

• AKV → akvi = ρίχνω νερό, ποτίζω

• OR → ori = καλύπτω με χρυσό

⚠️ Μερικές φορές βλέπουμε και τη χρήση του -UM, αν και δεν είναι απαραίτητο.

Ρίζα πρόσωπο

Αν η ρίζα δείχνει πρόσωπο, τότε το ρήμα σημαίνει "φέρομαι / εργάζομαι / υπάρχω όπως αυτό το πρόσωπο":

• TAJLOR → tajlori = ράβω ως ράφτης

• GAST → gasti = είμαι φιλοξενούμενος

Ρίζα ζώο, φυσικό φαινόμενο

Αν η ρίζα δείχνει ζώο ή φυσικό φαινόμενο, το ρήμα σημαίνει "φέρομαι όπως αυτό το ζώο ή το φαινόμενο":

• HUND → hundi = ζω σαν σκύλος

• SERPENT → serpenti = γλιστρώ σαν φίδι

• OND → ondi = κυματίζω, κινούμαι κυματιστά

Συμφραζόμενα, συνήθεια

Άλλες ρίζες αποκτούν σημασία ρήματος βάσει των συμφραζομένων ή της γλωσσικής συνήθειας:

• FIŜ → fiŝi = ψαρεύω

• POŜT → poŝti = ταχυδρομώ (δίνω κάτι στο ταχυδρομείο)

• ORIENT → orienti = προσανατολίζομαι (ως προς την ανατολή)

Προσδιοριστικά Προθέματα

Στην Εσπεράντο, οι ρίζες (ή και οι μικρές λέξεις) συχνά συνδυάζονται για να σχηματίσουν σύνθετες λέξεις. Ο πιο συνηθισμένος τύπος σύνθεσης λέγεται εδώ kombino (σύνθεση). Μια τέτοια λέξη αποτελείται από δύο μέρη:

• το κύριο στοιχείο (ĉefelemento): δίνει τη βασική έννοια της λέξης

• το προσδιοριστικό πρόθεμα (preciziga antaŭelemento): εξειδικεύει / προσδιορίζει αυτή την έννοια

Παραδείγματα :

• vaporŝipo = πλοίο που λειτουργεί με ατμό (vapor = ατμός)

• balenŝipo = φαλαινοθηρικό πλοίο (baleno = φάλαινα)

• aerŝipo = αερόπλοιο, πλοίο που κινείται στον αέρα (aero = αέρας)

Η βασική έννοια παραμένει πάντα "πλοίο" — και κάθε πρόθεμα δίνει διαφορετική κατηγορία ή ιδιότητα.

Μέρος του κύριου όρου

Κάποια προθέματα δεν δείχνουν τύπο, αλλά μέρος του κύριου όρου:

• antaŭbrako = το μπροστινό μέρος του χεριού (πήχης)

• Orient-Eŭropo = Ανατολική Ευρώπη (το ανατολικό μέρος της Ευρώπης)

Οι σύνθετες λέξεις συμπεριφέρονται σαν απλές ρίζες:

Μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε κατάληξη:

• vaporŝipo (ατμόπλοιο), vaporŝipa, vaporŝipe, vaporŝipi

• rondiro (κυκλικός κόμβος), rondira, rondire, rondiri

• piediro (περπατώ, πάω με τα πόδια), piedira, piedire, piediri

• helruĝo (ανοιχτό κόκκινο), helruĝa, helruĝe, helruĝi

Σύνθεση από περισσότερα στοιχεία

Μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες σύνθετες λέξεις από ήδη σύνθετες:

• vaporŝipasocio = σύλλογος που ασχολείται με ατμόπλοια

  • κύριο στοιχείο: asoci- (σύλλογος)

  • πρόθεμα: vaporŝip- (ατμόπλοιο)

• vaporŝipasociano = μέλος συλλόγου ατμόπλοιων

  • κύριο στοιχείο: an- (μέλος ομάδας)

  • πρόθεμα: vaporŝipasoci- (σύλλογος που ασχολείται με ατμόπλοια)

• ŝarĝvaporŝipo = ατμόπλοιο μεταφοράς φορτίων

  • κύριο στοιχείο: vaporŝip- (ατμόπλοιο)

  • πρόθεμα: ŝarĝ- (φορτίο)

Πιθανή πολλαπλότητα ερμηνειών

Μια σύνθετη λέξη μπορεί θεωρητικά να έχει περισσότερες από μία σημασίες. Π.χ.:

• ŝarĝvaporŝipo = (ορθά) πλοίο μεταφοράς φορτίου που κινείται με ατμό

• και όχι: "πλοίο σχετικό με τον ατμό του φορτίου" (παράλογο)

➡ Για αποφυγή σύγχυσης, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε παύλες:
ŝarĝ-vaporŝipo

💡 Όταν η σύνθεση έχει πάνω από 3 ή 4 ρίζες, είναι προτιμότερο να γράψουμε περιφραστικά:
αντί για vaporŝipasocimembrokunvenejo, πούμε:
kunvenejo por membroj de vaporŝipasocio (αίθουσα συνεδριάσεων για τα μέλη του συλλόγου ατμόπλοιων)

Διαφορετικά ο ακροατής μας θα είναι αδύνατο να παρακολουθήσει τη σκέψη μας.

Ενδιάμεσες Καταλήξεις

Κατά τη σύνθεση λέξεων, μετά το προσδιοριστικό πρόθεμα (preciziga antaŭelemento), μπορεί να προστεθεί ένα ενδιάμεσο -o- για να διευκολυνθεί η προφορά ή η κατανόηση της λέξης:

• puŝoŝipo (πλοίο ώθησης)

• aeroŝipo (αερόπλοιο)

• sangoruĝo (αίμα+κόκκινο)

Χωρίς ενδιάμεση κατάληξη

1. Όταν το πρόθεμα έχει φυσικά επιθετικό χαρακτήρα:

• dikfingro = δάχτυλο που είναι χοντρό → δεν λέμε dikofingro
  (δεν εξηγείται φυσικά με τη λέξη diko, αλλά με το επίθετο dika)

• ruĝfarbi = βάφω κόκκινο → σημαίνει farbi ruĝa

• plenŝtopi = βουλώνω εντελώς → ŝtopi plena

2. Όταν το πρόθεμα δείχνει τρόπο εκτέλεσης της ενέργειας:

• laŭtlegi = διαβάζω δυνατά → legi laŭte

➡ Σε αυτές τις περιπτώσεις, προτιμάται να χρησιμοποιούνται ξεχωριστά οι λέξεις, χωρίς ενδιάμεση κατάληξη.

Διπλά επίθετα

Διπλά επίθετα όπως nigra-blanka δεν είναι σύνθετες λέξεις, αλλά δύο λέξεις ενωμένες με παύλα για ειδική σημασιολογική χροιά.

Πρόθεμα μικρή λέξη

Όταν το πρόθεμα είναι μικρή λέξη (vorteto) που δεν έχει κατάληξη, η ενδιάμεση κατάληξη δεν χρησιμοποιείται συνήθως, αλλά μπορεί:

• postsigno → postesigno (για ευκολία στην προφορά)

• postulo → posteulo (για καλύτερη κατανόηση)

➡ Αυτές οι μορφές είναι σπάνιες.

Άλλες καταλήξεις

Άλλες καταλήξεις (εκτός από -e-) μετά από λεξούλες εμφανίζονται μόνο αν προσθέτουν ουσιαστικό νόημα:

• unuaeco = η ιδιότητα του να είσαι πρώτος
  (διαφορετικό από unueco = η ενότητα / το να είσαι "σαν ένα")

• antaŭeniri = πηγαίνω προς τα μπρος
  (διαφορετικό από antaŭiri = πηγαίνω μπροστά από κάτι)

• supreniro = ανέβασμα

• ĉieleniro ή ĉieliro = ανάβαση στον ουρανό

• hejmenvojaĝo ή hejmvoyaĝo = ταξίδι προς το σπίτι

Η ρίζα mult

Το -e- ως ενδιάμεσο εμφανίζεται και με τη ρίζα MULT:

• multe-nombro = μεγάλος αριθμός

Ρίζες ρηματικής σημασίας

Σε σύνθετες λέξεις από ρίζες ρηματικής σημασίας + pov, vol, dev:

Συνήθως χρησιμοποιείται -i- ως ενδιάμεση κατάληξη:

• pagipova = ικανός να πληρώσει

• vivivola = με θέληση να ζήσει

• pagideva = υποχρεωμένος να πληρώσει

✅ Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και -o-:

• pagopova, vivovola, pagodeva

❌ Χωρίς καμία κατάληξη (pagpova, vivvola) είναι σπάνιο και μη προτεινόμενο.

Πρόθημα, Επίθημα

Όταν το κύριο στοιχείο είναι επίθημα (sufikso) ή το πρόθεμα είναι πρόθημα (prefikso), δεν χρησιμοποιείται ενδιάμεση κατάληξη.

Φραστικές συνθέσεις

Στις λεγόμενες φραστικές συνθέσεις (frazetvortoj), ισχύουν διαφορετικοί κανόνες για τις ενδιάμεσες καταλήξεις.

Μικρές Λέξεις σε Σύνθετες Λέξεις

Ορισμένες μικρές λέξεις (vortetoj), παρόλο που χρησιμοποιούνται χωρίς κατάληξη, μπορούν να πάρουν καταλήξεις και να γίνουν κανονικές λέξεις με σημασία. Στη συνέχεια, μπορούν να συμμετάσχουν σε σύνθετες λέξεις ως κύρια στοιχεία και να δεχτούν προσδιοριστικά προθέματα (antaŭelementoj):

Παράδειγμα 1:

mil (= χίλια)
→ milo = ένα σύνολο χιλίων
→ jarmilo = μια χιλιετία
(= milo da jaroj, δηλαδή ένα χιλιάρι από χρόνια)

✔️ Υπάρχει και το συνώνυμο: miljaro

Παράδειγμα 2:

jes (= ναι)
→ jeso = ένα “ναι” ως πράξη ή δήλωση
→ kapjeso = νεύμα με το κεφάλι που σημαίνει “ναι”
(= jeso per la kapo, δηλαδή ένα ναι με κίνηση του κεφαλιού)

Επεξήγηση Σύνθετων Λέξεων

Συχνά μπορούμε να εξηγήσουμε τη σημασία μιας σύνθετης λέξης με τη βοήθεια προθέσεων:

• aerŝipo = πλοίο για τον αέρα

• lignotablo = τραπέζι από ξύλο

• skribtablo = τραπέζι για γραφή

• piediro = περπάτημα με τα πόδια

Όμως δεν είναι όλες οι σύνθετες λέξεις τόσο εύκολο να αναλυθούν με προθέσεις:

• vaporŝipo = πλοίο που κινείται με ατμό ("πλοίο από/για ατμό" δεν βγάζει νόημα)

• dikfingro = το δάχτυλο που είναι συνήθως πιο χοντρό από τα άλλα (όχι “δάχτυλο του πάχους”)

• sovaĝbesto = ζώο που χαρακτηρίζεται από άγρια φύση

Σύνθετη λέξη έναντι φράσης με επίθετο

Η σύνθετη λέξη δηλώνει ένα ειδικό είδος. Η φράση με επίθετο δηλώνει συνήθως ένα τυχαίο χαρακτηριστικό:

• ladskatolo = συγκεκριμένο είδος κουτιού, από λευκοσίδηρο - λαμαρίνα, που παραδοσιακά χρησιμοποιείται για τρόφιμα

• lada skatolo = οποιοδήποτε κουτί που τυχαίνει να έχει κάποια σχέση με λευκοσίδηρο, λαμαρίνα

• sovaĝbesto = είδος ζώου που είναι κατ’ ουσίαν άγριο

• sovaĝa besto = ένα ζώο που τυχαίνει να είναι άγριο

• dikfingro = συγκεκριμένο είδος δαχτύλου (ο αντίχειρας)

• dika fingro = οποιοδήποτε δάχτυλο που είναι τυχαία χοντρό

✔️ Πότε χρησιμοποιούμε σύνθετη λέξη:

✔️ Όταν ο προσδιοριστής (antaŭelemento) δείχνει είδος, χαρακτηριστικό τύπο ή λειτουργία, τότε χρησιμοποιούμε σύνθετη λέξη.
❌ Δεν φτιάχνουμε σύνθετες λέξεις απλώς συνδυάζοντας ένα ουσιαστικό με επίθετο (π.χ. belfloro δεν σημαίνει απλώς “όμορφο λουλούδι”).

Παρατηρήσεις:

• Είναι απολύτως σωστό να σχηματίζουμε σύνθετες λέξεις που ξεκινούν με επίθετα:
  altlernejo, altforno, dikfingro, sekvinberoj, solinfano, sovaĝbesto, sanktoleo κ.ά.

• Επιτρέπονται και σύνθετα ρήματα τύπου leterskribi, voĉdoni, domkonstrui, όπου το πρώτο στοιχείο χαρακτηρίζει το είδος της πράξης, όχι το άμεσο αντικείμενο.

• Π.χ. leterskribi = γράφω επιστολές ως είδος δραστηριότητας
  Ενώ skribi leteron = γράφω μια συγκεκριμένη επιστολή

• Το fiŝkapti δείχνει προσπάθεια: “προσπαθώ να ψαρέψω”

Μετατροπή Φράσεων σε Σύνθετες Λέξεις

Ορισμένες φορές, μια ολόκληρη φράση (δηλαδή μια ομάδα λέξεων που ανήκουν μαζί) μετατρέπεται σε μία λέξη, με την προσθήκη κάποιου τελικού στοιχείου. Αυτό ονομάζεται "μετατροπή φράσης σε λέξη" (vortigo de frazeto). Το αποτέλεσμα είναι μία "συνθετοποιημένη λέξη φράσης" (frazetvorto).

Μέσα από αυτή τη διαδικασία:

• διατηρούνται τα πιο βασικά στοιχεία της φράσης,

• παραλείπονται τα τελικά γράμματα J και N (πληθυντικός / αιτιατική),

• και συχνά χρησιμοποιείται κάποιο κατάλληλο γραμματικό τέλος (π.χ. -a, -e, -o) για ευκολία ή σαφήνεια.

📌 Παραδείγματα:

• sur tablo → surtabla πάνω στο τραπέζι

• inter (la) nacioj → internacia ανάμεσα στα έθνη

• dum unu tago → unutaga διάρκειας μιας ημέρας

• sur tiu ĉi flanko → ĉi-flanke σε αυτή την πλευρά

• povas pagi → pagipova ικανός να πληρώσει

• Li staris tutan horon apud la fenestro. → Li staris tuthore apud la fenestro. στάθηκε επί μία ώρα κοντά στο παράθυρο

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;