Αριθμοί και Πτώσεις

Αριθμοί γραμματικής

Η Εσπεράντο διακρίνει δύο αριθμούς (nombroj):

• Ενικός (singularo), σημαίνει: ένα

• Πληθυντικός (pluralo), σημαίνει: περισσότερα από ένα, και σχηματίζεται με την κατάληξη -j.

Πληθυντικός

Η κατάληξη πληθυντικού προστίθεται μετά την κανονική κατάληξη της λέξης και σχηματίζει δίφθογγο με το προηγούμενο φωνήεν:

• viro → viroj (άντρας → άντρες)

• bela → belaj (όμορφος → όμορφοι)

• mia amiko → miaj amikoj (ο φίλος μου → οι φίλοι μου)

Προφορά: Η κατάληξη -j μαζί με το προηγούμενο φωνήεν σχηματίζει δίφθογγο (oj, aj, ej, uj), προφέρεται σαν βραχύ "ι", και θεωρείται μία συλλαβή, άρα δεν αλλάζει τον τονισμό.

Ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες (εκτός των προσωπικών και όσων λήγουν σε -ο) τακτικά αριθμητικά και μετοχές παίρνουν αυτή την κατάληξη.

Παραδείγματα:

• miaj amikoj (μίαι αμίκοι) = οι φίλοι μου

• viaj amikinoj = οι φίλες σου

• lignaj tabloj = ξύλινα τραπέζια

• fortaj esperoj = δυνατές ελπίδες

• grandaj urboj = μεγάλες πόλεις

• ĝentilaj homoj = ευγενικοί άνθρωποι

• laboremaj lernantoj = εργατικοί μαθητές

• pensantaj lernantinoj = σκεπτόμενες μαθήτριες

Πτώσεις

Υπάρχουν δύο πτώσεις (kazoj) στην Εσπεράντο:

• ονομαστική (nominativo)

• αιτιατική (akuzativo), η οποία σχηματίζεται με την κατάληξη -n

• οι υπόλοιπες πτώσεις και οι διάφοροι ρόλοι των λέξεων στην πρόταση σχηματίζονται με τη χρήση προθέσεων (al, de, kun, por, en, sur, κ.ά.)

Oνομαστική

Η ονομαστική πτώση (nominativo), και στους δύο αριθμούς, χρησιμοποιείται για να δηλώσει:

• Το υποκείμενο

• Την κλητική

• Την ονοματοδοσία

• Το κατηγορούμενο υποκειμένου ή αντικειμένου

• Συμπλήρωμα πρόθεσης

Το υποκείμενο

Το υποκείμενο (subjekto) είναι αυτό που εκτελεί τη δράση του ρήματος (του κατηγορήματος). Το υποκείμενο εμφανίζεται πάντα σε ονομαστική πτώση, δηλαδή χωρίς καμία τελική κατάληξη:

• La homo estas juna. Ο άνθρωπος είναι νέος

• La patro donis al mi dolĉan pomon. Ο πατέρας μου έδωσε ένα γλυκό μήλο.

• Ili promenadis. Αυτοί έκαναν βόλτα.

• La soldato pafis. Ο στρατιώτης πυροβόλησε.

• Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. Ξαφνικά, ένας μεγάλος σκύλος όρμησε από μέσα από τους θάμνους.

• Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? Μήπως έχεις ήδη ακούσει αυτήν την ιστορία;

• La folioj faladis de la arboj. Τα φύλλα έπεφταν από τα δέντρα.

• Tio surprizis min. Αυτό με εξέπληξε.

• Estis iam malgranda knabino. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα μικρό κορίτσι.

• Mankas al mi nenio. Δε μου λείπει τίποτα.

• Ŝi estas tre maljuna. Είναι πολύ ηλικιωμένη.

Κλητική

Η προσφώνηση (vokativo) δείχνει σε ποιον απευθύνεται η πρόταση ή η δήλωση. Συνήθως πρόκειται για το όνομα του προσώπου στο οποίο απευθυνόμαστε, και λέγεται ξεχωριστά για να τραβήξει την προσοχή του.

Η προσφώνηση είναι πάντα σε ονομαστική πτώση (χωρίς κατάληξη -n ή πρόθεση) και χωρίζεται με κόμμα ή κόμματα από το υπόλοιπο της πρότασης:

• Ludoviko, donu al mi panon. Λουδοβίκο, δώσε μου ψωμί.

• Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? Ελισάβετ, ξέρεις πού είναι ο σκύλος;

• Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. Διαπίστωσα, αγαπητέ Πέτρο, ότι δεν ήσουν στο σχολείο σήμερα.

• Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! Σας εύχομαι καλή μέρα, κύριε!

• Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. Αξιότιμε πρόεδρε, θα ήθελα να κάνω την εξής πρόταση.

Ονοματοδοσία

Μια φραστική μονάδα ουσιαστικού μπορεί να δείχνει την ταυτότητα του πράγματος, συνήθως με το ίδιο του το όνομα. Αυτή η ονοματοδοτική προσδιοριστική φράση (nominacio) τοποθετείται πάντα μετά από το κύριο ουσιαστικό και βρίσκεται σε ονομαστική πτώση.

• Tio estis en la monato Majo. Αυτό συνέβη τον μήνα Μάιο. → Η λέξη Majo είναι ονομαστικός προσδιορισμός της λέξης monato (μήνας), δηλώνει δηλαδή το όνομα του μήνα.

• Ni vizitis la urbon Seulo. Επισκεφθήκαμε την πόλη Σεούλ.

• La ĉefurbo de Britio estas Londono.
  Η πρωτεύουσα της Βρετανίας είναι το Λονδίνο.

• Ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. Και στον Καναδά και στις ΗΠΑ υπάρχουν πόλεις που ονομάζονται Λονδίνο.

• Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. Ο κύριος Πέτρος και η σύζυγός του αγαπούν πολύ τα παιδιά μου.

Πολλές φορές μπορεί να προστεθεί η φράση kiu nomiĝas (ο οποίος ονομάζεται) πριν από τον ονοματοδοτικό προσδιορισμό:

• la monato, kiu nomiĝas Majo = ο μήνας, που ονομάζεται Μάιος

• la urbo, kiu nomiĝas Seulo = η πόλη, που ονομάζεται Σεούλ

• urboj, kiuj nomiĝas Londono = πόλεις, που ονομάζονται Λονδίνο
  

Μην χρησιμοποιείτε την πρόθεση de πριν από την ονοματοδοτική φράση:
⛔ la urbo de Nov-Jorko (η πόλη της Νέας Υόρκης), la ŝtato de Keralo (Η πολιτεία της Κεράλα), la Popola Respubliko de Ĉinujo (η Λαϊκή Δημοκρατίας της Κίνας).
✅ Αντ’ αυτών, χρησιμοποιήστε:
la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.

Κατηγορούμενο

Το κατηγορούμενο (predikativo) είναι ένα μέρος της πρότασης που περιγράφει το υποκείμενο ή το αντικείμενο μέσω του ρήματος. Βρίσκεται πάντα σε ονομαστική πτώση.

Κατηγορούμενο του υποκειμένου

Το ρήμα esti (είμαι) είναι το βασικό ρήμα που συνδέει την περιγραφή με το υποκείμενο. Άλλα τέτοια ρήματα είναι: iĝi, ŝajni, montriĝi, nomiĝi, κλπ.

Το κατηγορούμενο του υποκειμένου είναι συνήθως επίθετο ή επιθετική έκφραση:

• Ŝi estis terure malbela. Ήταν τρομερά άσχημη.

• La patro estas sana. Ο πατέρας είναι υγιής.

• Ili fariĝis trankvilaj. Έγιναν ήρεμοι.

• Ŝi aspektis kolera. Έδειχνε θυμωμένη. (⚠️ Με το aspekti χρησιμοποιούμε συχνά επίρρημα: ŝi aspektis elegante.)

Αλλά μπορεί να είναι και ουσιαστικό σε ονομαστική:

• Leono estas besto. Το λιοντάρι είναι ζώο.

• Mia frato fariĝos doktoro. Ο αδερφός μου θα γίνει γιατρός.

Επίσης μπορεί να είναι φραστική μονάδα με πρόθεση:

• Li estas hodiaŭ en kolera humoro. → Είναι σήμερα σε θυμωμένη διάθεση.

• Ili estas de la sama speco. → Είναι του ίδιου είδους.

Όταν το υποκείμενο είναι απαρέμφατο ή ολόκληρη πρόταση, χρησιμοποιείται επίρρημα:

• Resti kun leono estas danĝere. → Το να μείνεις με λιοντάρι είναι επικίνδυνο.

Κατηγορούμενο του αντικειμένου

Ορισμένα ρήματα μπορούν να περιγράψουν το αντικείμενό τους. Παρόλο που το κατηγορούμενο περιγράφει το αντικείμενο, δεν παίρνει αιτιατική, δηλαδή την κατάληξη -n.

Διαφορά με επιθετικό προσδιορισμό:

• Vi farbas la domon ruĝan. → Βάφεις το κόκκινο σπίτι. (Το σπίτι είναι ήδη κόκκινο.)

• Vi farbas la domon ruĝa. → Βάφεις το σπίτι κόκκινο. (Το σπίτι γίνεται κόκκινο μετά από το βάψιμο.)

• Vi farbas la blankan domon ruĝa. → Βάφεις το λευκό σπίτι κόκκινο. (Το σπίτι γίνεται κόκκινο μετά από το βάψιμο.)

Παραδείγματα:

• Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? Θα βάψεις το κόκκινο σπίτι πράσινο;

• Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. Τα βρήκε πολύ καλά τα γαλλικά κρασιά.

• La ĝojo faris lin muta. → Η χαρά τον έκανε άφωνο.

• Vin mi volas fari mia edzo! → Θέλω να σε κάνω σύζυγό μου!

Συμπλήρωμα πρόθεσης

Όλες οι προθέσεις συντάσσονται με ονομαστική, εκτός από τις τοπικές προθέσεις στην περίπτωση της "Κίνησης Προς" (δες παρακάτω):

• Mi preferas ĝin sen sukero. Το προτιμώ χωρίς ζάχαρη.

• Li staras apud mi. Στέκεται δίπλα μου.

• Ŝi sidas ekster la domo. Κάθεται έξω από το σπίτι.

• Tio okazis dum la paŭzo. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος.

• Tio okazos post la kongreso. Αυτό θα συμβεί μετά το συνέδριο.

Αιτιατική

Η χρήση της αιτιατικής επιβάλλεται στις παρακάτω περιπτώσεις:

• άμεσο αντικείμενο πρότασης (Mi amas vin = Σ αγαπώ)

• μέτρηση χρόνου, ποσότητας (Mi kuras dek metrojn = Τρέχω δέκα μέτρα)

• σημείο στο χρόνο (Unu tagon estis forta pluvo = Μια μέρα έπεσε δυνατή βροχή)

• κατεύθυνση (Mi iras hejmen = Πηγαίνω προς το σπίτι)

Αν υπάρχει πληθυντικός, η κατάληξη αιτιατικής -n έρχεται μετά την -j:

Παράδειγμα: viroj → virojn, belaj → belajn

Αντικείμενο

Το αντικείμενο (objekto) είναι το μέρος της πρότασης που δέχεται άμεσα τη δράση του ρήματος. Το άμεσο αντικείμενο στην Εσπεράντο δηλώνεται με την κατάληξη -n, δηλαδή με την αιτιατική πτώση (akuzativo).

Η χρήση της κατάληξης -n μας επιτρέπει να αλλάζουμε ελεύθερα τη σειρά των λέξεων χωρίς να αλλάζει το νόημα.

• Mi trinkas akvon. Πίνω νερό.

• Kato mordas hundon. Μία γάτα δαγκώνει ένα σκύλο.

• Ni vidas la infanojn en la ĝardeno. Βλέπουμε τα παιδιά στον κήπο.

• Ŝi legas interesan libron. Αυτή διαβάζει ένα ενδιαφέρον βιβλίο.

Mέτρηση

Χρονική διάρκεια

Τα επιρρηματικά συμπληρώματα μέτρησης, ειδικά όσα δηλώνουν χρονική διάρκεια ή συχνότητα, συχνά χρησιμοποιούν την κατάληξη -n στην Εσπεράντο.

Η κατάληξη -n δείχνει ότι δεν έχουμε απλώς μια χρονική αναφορά (πότε), αλλά μέτρηση του χρόνου: πόσο διαρκεί κάτι, ή πόσο συχνά επαναλαμβάνεται.

Αυτές οι εκφράσεις απαντούν σε ερωτήσεις όπως:

• Por kiom da tempo? (Για πόση ώρα;)

• Kiel longe? (Πόσο διαρκεί;)

• Kiom ofte? (Πόσο συχνά;)

Παραδείγματα:

• Mi veturis du tagojn kaj unu nokton. Ταξίδεψα δύο μέρες και μία νύχτα.

• Li estas morte malsana, li ne vivos pli, ol unu tagon. Είναι θανάσιμα άρρωστος, δεν θα ζήσει περισσότερο από μία μέρα.

• La festo daŭris ok tagojn. Η γιορτή διήρκεσε οκτώ ημέρες.

• Ŝi aĝis tridek jarojn. Ήταν τριάντα χρονών.

• La horloĝo malfruas kvin minutojn. Το ρολόι καθυστερεί πέντε λεπτά.

Διάφορες Μετρήσεις

Όπως και με τη χρονική διάρκεια, έτσι και άλλες μορφές μέτρησης (μήκος, απόσταση, ύψος, βάθος, βάρος, κόστος κ.ά.) στην Εσπεράντο συχνά χρησιμοποιούν την κατάληξη -n για να δηλώσουν το μέγεθος ή την ποσότητα.

Αυτές οι εκφράσεις απαντούν σε ερωτήσεις όπως:

• Kiom? (Πόσο;)

• Kiel longe? (Τι μήκος έχει;)

• Kiel malproksime? (Πόσο μακριά;)

• Kiel alte? (Πόσο ψηλά;)

• Kiel peze? (Πόσο ζυγίζει;)

Παραδείγματα:

• Ĝi kostas dek mil eŭrojn. Κοστίζει δέκα χιλιάδες ευρώ.

• Vi devas kuri pli ol dek kilometrojn. Πρέπει να τρέξεις πάνω από δέκα χιλιόμετρα.

• La vojo larĝis dudek metrojn aŭ iom pli. Ο δρόμος είχε πλάτος είκοσι μέτρα ή και λίγο παραπάνω.

• La monto Everesto estas ok mil okcent kvardek ok metrojn alta. Το βουνό Έβερεστ έχει ύψος 8848 μέτρα.

• Ili staris nur kelkajn metrojn for de mi. Στέκονταν μόνο λίγα μέτρα μακριά μου.

• La domo estis ducent metrojn distanca. Το σπίτι ήταν διακόσια μέτρα μακριά.

Σημείο στο χρόνο

Στην Εσπεράντο, μια λέξη με την κατάληξη -n μπορεί να λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, δηλαδή να δηλώνει πότε συνέβη κάτι. Αντί να χρησιμοποιηθεί πρόθεση όπως en (σε), η αιτιατική κατάληξη λειτουργεί ως υποκατάστατό της.

Αυτές οι εκφράσεις απαντούν σε ερωτήσεις όπως:

• Kiam? (Πότε;)

• Kiudate? (Ποια ημερομηνία;)

• Kiutage? (Ποια μέρα;)

• Kiujare? (Ποια χρονιά;)

Παραδείγματα:

• Unu tagon estis forta pluvo. Μια μέρα έβρεξε δυνατά.

• Ĉiun monaton li flugas al Pekino. Κάθε μήνα αυτός πετάει στο Πεκίνο.

Κίνηση προς

Οι τοπικές προθέσεις en, sur, sub, super, trans,... επιδέχονται αιτιατική όταν (και μόνο) υπάρχει κίνηση προς (ή ακόμα και κάποια νοητή "κίνηση προς" / μετατροπή όπως μετάφραση). Δηλαδή όταν κάτι βρίσκεται “μέσα σε”, “πάνω σε”, ή “κάτω από”, ενώ πριν δεν ήταν.

Οι προθέσεις που εμπεριέχουν κίνηση, όπως το al, παίρνουν ονομαστική.

• Mi kuras en la domo. Τρέχω μέσα στο σπίτι. (ήμουν μέσα ήδη)

• Mi kuras en la domon. Τρέχω μέσα στο σπίτι. (ήμουν έξω και μπήκα)

• La kato saltis sur la tablo. Η γάτα πηδάει πάνω στο τραπέζι. (ήταν ήδη εκεί)

• La kato saltis sur la tablon. Η γάτα πηδάει πάνω στο τραπέζι. (ήταν εκτός πριν)

Συμφωνία πτώσεων

Τα επίθετα και όλα τα μέρη του λόγου με επιθετική μορφή (κτητικές - αναφορικές - ερωτηματικές - δεικτικές αντωνυμίες, μετοχές, τακτικοί αριθμοί κλπ π.χ. mia, ĉi tiu, kiu, la dua, parolanta, κ.λπ.) υποχρεωτικά συμφωνούν με το ουσιαστικό που συνοδεύουν, σε αριθμό και πτώση:

• la bela hundo = ο όμορφος σκύλος (εν., ονομ.)

• la belaj hundoj = οι όμορφοι σκύλοι (πληθ., ονομ.)

• la belan hundon = τον όμορφο σκύλο (εν., αιτιατ.)

• la belajn hundojn = τους όμορφους σκύλους (πληθ., αιτιατ.)

Παραδείγματα:

• Ili estas miaj amikoj = Αυτοί είναι οι φίλοι μου

• Vi amas viajn amikinojn = Εσύ αγαπάς τις φίλες σου

• Mi preferas lignajn tablojn = Προτιμώ τα ξύλινα τραπέζια

• Mi havas fortan esperon = Έχω μια δυνατή ελπίδα

• Grandaj urboj estas preferataj = Προτιμώνται οι μεγάλες πόλεις

• Mi ŝatas afablajn homojn = Μου αρέσουν οι ευγενικοί άνθρωποι

Ένα επίθετο στον πληθυντικό για πολλά ουσιαστικά στον ενικό

Ένα επίθετο, ή άλλη επιθετικής μορφής λέξη, θα μπει στον πληθυντικό όταν προσδιορίζει περισσότερα από ένα ουσιαστικά, ακόμα και αν αυτά τα ίδια είναι στον ενικό:

• ruĝaj domo kaj aŭto (ένα κόκκινο σπίτι και ένα κόκκινο αυτοκίνητο)

• ruĝa domo kaj aŭto (ένα κόκκινο σπίτι και ένα αυτοκίνητο)

Στο πρώτο παράδειγμα ο προσδιορισμός “κόκκινο” αναφέρεται και στα δύο ουσιαστικά. Αντίθετα, στο δεύτερο παράδειγμα αναφέρεται μόνο στο πρώτο.

Ένα επίθετο μένει στον ενικό, ενώ το ουσιαστικό είναι στον πληθυντικό

Ένα επίθετο, ή άλλη επιθετικής μορφής λέξη, θα μείνει στον ενικό όταν προσδιορίζει ένα από πολλά ουσιαστικά, ακόμα και αν αυτά τα ίδια είναι στον πληθυντικό:

• Tie staris pluraj grandaj kaj unu malgranda tabloj. → malgranda = μόνο για μία τραπέζι

• Mi volas verdan kaj ruĝan krajonojn. → ένα πράσινο + ένα κόκκινο μολύβι

• Venis Franca kaj Germanaj gastoj. → ένας Γάλλος + πολλοί Γερμανοί

Στο πρώτο παράδειγμα ο προσδιορισμός “μικρό” αναφέρεται και σε ένα από τα πολλά τραπέζια. Στο δεύτερο παράδειγμα αναφέρεται έχουμε από ένα μολύβι για κάθε χρώμα.

Λοιπές Πτώσεις

Οι υπόλοιπες πτώσεις (γενική, δοτική κ.ά.) εκφράζονται με προθέσεις + ονομαστική, όπως οι de, al, kun, pri, κλπ.:

Γενική πτώση

Η γενική πτώση (genitivo) σχηματίζεται με τη χρήση της πρόθεσης de:

• de (του/της) → la libro de la knabino = το βιβλίο της κοπέλας,

Δοτική πτώση

Η δοτική πτώση (dativo) σχηματίζεται με τη χρήση της πρόθεσης al. Χρησιμοποιείται για το έμμεσο αντικείμενο των μεταβατικών ρημάτων:

• al (προς/σε) → Mi donas floron al mia patrino = Δίνω ένα λουλούδι στη μητέρα μου.

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;