Μόρια και Συνδυασμένα Λεξίδια

Μόρια στην Εσπεράντο

Δύο σημαντικά μόρια είναι το jes και το ne.

Το βεβαιωτικό Jes!

Το βεβαιωτικό μόριο jes σημαίνει “ναι”:

• Ĉu vi estas en la ĉambro? Είσαι μέσα στο δωμάτιο;

• Jes! Mi estas en ĝi! Ναι! Eίμαι μέσα σ αυτό!

Το αρνητικό Ne!

Το αρνητικό μόριο ne σημαίνει “όχι”, αλλά και “δεν”:

• Ĉu vi estas en la ĉambro? Είσαι μέσα στο δωμάτιο;

• Ne! Mi ne estas tie! Όχι! Δεν είμαι εκεί!

Συνδυασμένα Λεξίδια

Ορισμένα μικρά λεξίδια (όπως οι σύνδεσμοι) εμφανίζονται σε ζεύγη ή περισσότερα, αποκτώντας ιδιαίτερη σημασία. Αυτά ονομάζονται συνδυασμένα λεξίδια.

kaj... kaj (= και... και)

Η διπλή ή πολλαπλή χρήση του kaj χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση και να δηλώσει επιμονή. Το kaj τοποθετείται μπροστά από κάθε ενωμένο στοιχείο, ακόμα και μπροστά από το πρώτο. Στον προφορικό λόγο, τονίζεται συνήθως με έμφαση.

Παραδείγματα:

• Kaj Petro kaj Karlo laboras. Και ο Πέτρος και ο Κάρλο δουλεύουν.
  ➤ Τονίζεται ότι εργάζονται και οι δύο, όχι μόνο ο ένας.

• Kaj pluvas kaj blovas. Και βρέχει και φυσάει.
  ➤ Τονίζεται ότι συμβαίνουν και τα δύο φαινόμενα.

• Petro kaj fumas kaj drinkas. Ο Πέτρος και καπνίζει και πίνει.
  ➤ Δίνεται έμφαση στο ότι κάνει και τις δύο πράξεις.

• Kaj ilia amo, kaj ilia malamo, kaj ilia ĵaluzo jam de longe malaperis. Και η αγάπη τους, και το μίσος τους, και η ζήλια τους έχουν εξαφανιστεί εδώ και καιρό.
  ➤ Τονίζεται ότι όλα τα συναισθήματα έχουν εξαφανιστεί.

nek... nek (= ούτε... ούτε)

Η λέξη nek σημαίνει «και επίσης όχι». Όταν χρησιμοποιείται περισσότερες από μία φορές (συνδυασμένη χρήση), το nek... nek λειτουργεί όπως το kaj... kaj, αλλά με άρνηση. Δηλαδή, έχει τη σημασία: «και όχι... και όχι...».

Παραδείγματα:

• Mi renkontis nek lin, nek lian fraton. Δεν συνάντησα ούτε αυτόν ούτε τον αδερφό του.
  ➤ Άρνηση και για τους δύο: και τον ένα δεν είδα και τον άλλον.

• Nek ĝojo, nek malĝojo daŭras eterne. Ούτε η χαρά ούτε η λύπη διαρκούν για πάντα.
  ➤ Τονίζεται ότι κανένα από τα δύο δεν έχει αιώνια διάρκεια.

• Ŝi estis muta, povis nek kanti nek paroli. Ήταν μουγκή· δεν μπορούσε ούτε να τραγουδήσει ούτε να μιλήσει.
  ➤ Και οι δύο δυνατότητες (τραγούδι, ομιλία) αποκλείονται.

aŭ... aŭ (= ή... ή)

Η πολλαπλή χρήση του aŭ δηλώνει ότι οι παρουσιαζόμενες επιλογές είναι αποκλειστικές και οι μόνες δυνατές. Δηλαδή, πρέπει να ισχύει η μία ή η άλλη, και καμία άλλη. Στον προφορικό λόγο, το aŭ τονίζεται συχνά με έμφαση.

Παραδείγματα:

• Nun ni devas aŭ venki aŭ morti! Τώρα πρέπει ή να νικήσουμε ή να πεθάνουμε!
  ➤ Δεν μπορούμε να κάνουμε και τα δύο, ούτε κάτι άλλο πέρα από αυτές τις δύο επιλογές.

• Aŭ vi faris grandan eraron, aŭ mi ĉion miskomprenis. Ή έκανες ένα σοβαρό λάθος, ή εγώ τα παρεξήγησα όλα.
  ➤ Δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική.

• Oni povus diri, ke aŭ ŝi forgesis ĉion en la mondo, aŭ ŝi ne havis forton por iri pluen. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ή ξέχασε τα πάντα στον κόσμο, ή δεν είχε τη δύναμη να συνεχίσει.
  ➤ Παρουσιάζονται δύο ερμηνείες, καμία τρίτη δεν είναι πιθανή.

jen... jen (= πότε... πότε / άλλοτε... άλλοτε)

Η συνηθισμένη λέξη jen τραβά την προσοχή προς κάτι. Όταν όμως εμφανίζεται διπλή ή πολλαπλή, δεν λειτουργεί δεικτικά, αλλά εισάγει εναλλασσόμενες καταστάσεις ή εναλλακτικές που ισχύουν διαδοχικά.
Η έννοιά της μοιάζει με: άλλοτε... άλλοτε / πότε... πότε / μια φορά έτσι... μια φορά αλλιώς.

Παραδείγματα:

• Jen mi ardas de varmego, jen mi tremas de frosto. Άλλοτε καίγομαι από τη ζέστη, άλλοτε τρέμω από το κρύο.
  ➤ Οι δύο καταστάσεις εναλλάσσονται: μια φορά κάνει ζέστη, άλλη φορά κρύο.

• Ŝia vizaĝo aperigis jen mortan palecon, jen koloron de sango. Το πρόσωπό της άλλοτε έδειχνε νεκρική χλωμάδα, άλλοτε κόκκινο σαν αίμα.
  ➤ Το πρόσωπό της άλλαζε χρώμα εναλλάξ.

• Mario videble havis deziron jen koleri, jen ridi, jen premi la manon al tiu ventanimulo. Ο Μάριο φαινόταν να θέλει πότε να θυμώσει, πότε να γελάσει, πότε να σφίξει το χέρι αυτού του επιπόλαιου.
  ➤ Τα συναισθήματά του μεταβάλλονταν συνεχώς.

• Li okupadis sin jen per tio, jen per alio. Ασχολούνταν πότε με το ένα, πότε με το άλλο.
  ➤ Οι δραστηριότητές του άλλαζαν διαρκώς.

ju... des (= όσο... τόσο)

Οι λέξεις ju και des χρησιμοποιούνται πάντα μαζί και πάντα με κάποιο βαθμό σύγκρισης (π.χ. pli aŭ malpli). Το ju εισάγει την κυρία παράμετρο που επηρεάζει, και το des δηλώνει το αποτέλεσμα ή εξάρτηση από αυτήν.

Παραδείγματα:

• Ju pli da mono ni havos, des pli rapide kaj bone iros kompreneble nia afero. Όσο περισσότερα χρήματα έχουμε, τόσο πιο γρήγορα και καλύτερα θα προχωρήσει βέβαια η υπόθεσή μας.
  ➤ Η πρόοδος της υπόθεσης εξαρτάται από την ποσότητα χρημάτων.

• Ju pli alte staras la lingvo, des pli rapide progresas la popolo. Όσο υψηλότερο επίπεδο έχει η γλώσσα, τόσο ταχύτερα προοδεύει ο λαός.
  ➤ Η πρόοδος του λαού εξαρτάται από το γλωσσικό του επίπεδο.

• Ju pli da bruo, des malpli da ĝuo. Όσο περισσότερος ο θόρυβος, τόσο λιγότερη η απόλαυση.

• Ju pli grandaj ili fariĝis, des malpli ili volis tion toleri. Όσο πιο μεγάλοι γίνονταν, τόσο λιγότερο ήθελαν να το ανεχτούν.

• Ju pli klare vi elparolas, kaj ju malpli da malfacilaj vortoj vi uzas, des pli bone oni komprenas vin. Όσο πιο καθαρά προφέρετε, και όσο λιγότερες δύσκολες λέξεις χρησιμοποιείτε, τόσο καλύτερα σας καταλαβαίνουν.

Χρήση μόνο του des

Μερικές φορές το des εμφανίζεται μόνο του, χωρίς ju, όταν η πρώτη πρόταση είναι υπονοούμενη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί συχνά να αντικατασταθεί από το tiom.

• La saloneto ne estis vasta, tial des pli frapis la okulojn la eleganteco de ĝia aranĝo. Το μικρό σαλόνι δεν ήταν ευρύχωρο, γι’ αυτό τόσο περισσότερο εντυπωσίαζε η κομψότητα της διαρρύθμισής του.
  ➤ Η έννοια "Ju pli malvasta estas eleganta salono" υπονοείται.

Γλωσσικές παρατηρήσεις

• Σε κάποιες γλώσσες χρησιμοποιείται η ίδια λέξη και για τις δύο προτάσεις του συγκριτικού βαθμού. Στην Εσπεράντο αυτό δεν επιτρέπεται:
  ✘ Ju pli rapide vi revenos, ju pli bone. → Λάθος
  ✔ Ju pli rapide vi revenos, des pli bone. → Σωστό

• Δεν υπάρχει συντακτικά έγκυρη μορφή ju... ju ούτε des... des. Μπορεί όμως να υπάρχουν πολλαπλά ju που ελέγχουν ένα ή περισσότερα des:

• Ju pli zorge kaj ju pli malrapide vi faros la laboron, des pli kontenta kaj des pli ĝoja mi fariĝos. Όσο πιο προσεκτικά και όσο πιο αργά θα κάνεις τη δουλειά, τόσο πιο ικανοποιημένος και τόσο πιο χαρούμενος θα γίνω.

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;