Οι Προθέσεις

Οι προθέσεις (prepozicioj) είναι μικρές, αμετάβλητες λέξεις που εισάγουν μια λέξη ή φράση, σχηματίζοντας έτσι μια προθετική φράση. Αυτή η φράση παίζει καθοριστικό ρόλο μέσα στην πρόταση, δηλώνοντας σχέσεις όπως τόπο, χρόνο, τρόπο, αιτία, σκοπό κ.ά.

Σε αντίθεση με τα Ελληνικά, κάθε πρόθεση έχει μία μοναδική σαφή και αμετάβλητη σημασία.

Κατηγορίες προθέσεων

Οι προθέσεις στην Εσπεράντο σχηματίζουν μια κλειστή κατηγορία, δηλαδή το σύνολο τους είναι περιορισμένο και σταθερό. Μπορούν να καταταχθούν σε βασικές σημασιολογικές κατηγορίες (με ορισμένες να ανήκουν σε περισσότερες, ανάλογα με τη χρήση τους):

• Τοπικές:

  Οι τοπικές προθέσεις δείχνουν θέση στον χώρο — πάνω σε μια επιφάνεια, πάνω σε μια γραμμή ή σε σχέση με κάτι. Πολλές από αυτές τις προθέσεις χρησιμοποιούνται επίσης και για τον χρόνο, επειδή συχνά φανταζόμαστε τον χρόνο ως μια γραμμή. Επίσης, χρησιμοποιούνται μεταφορικά, για να εκφράσουν ιδέες σαν να ήταν θέσεις.

  • en (μέσα σε),

  • sur (επάνω σε),

  • sub (κάτω από),

  • apud (δίπλα σε),

  • inter (ανάμεσα σε),

  • super (πάνω από)

  • ekster (έξω από)

  • tra (δια μέσου)

  • trans (απέναντι)

  • ĉe (στο)

  • ĉirkaŭ (γύρω από)

  • preter (πέρα από)

• Χρονικές:

  • antaŭ (πριν),

  • post (μετά),

  • dum (κατά τη διάρκεια),

  • ekde (από),

  • ĝis (έως)

• Τρόπου / Μέσου:

  • per (μέσω, με),

  • kun (με),

  • sen (χωρίς),

  • laŭ (σύμφωνα με)

• Αιτίας / Σκοπού:

  • pro (εξαιτίας),

  • por (για),

• Κατεύθυνσης:

  • al (προς),

  • el (έξω από),

  • de (από),

  • ĝis (έως)

• Σχέσης / Θέματος:

  • pri (σχετικά με),

  • je (γενική χρήση)

• Λοιπές:

  • anstataŭ (αντί για),

  • kontraŭ (κατά)

  • krom (κατά)

  • sen (χωρίς)

  • laŭ (σύμφωνα με)

  • malgraŭ (παρά)

  • po (από - ποσοτική)

  • da (από - ποσοτική)

Προθέσεις και πτώσεις

Ονομαστική

Η πρόθεση είναι πάντα η πρώτη λέξη της προθετικής φράσης, ενώ το συμπλήρωμα που τη συνοδεύει βρίσκεται κατά κανόνα στην ονομαστική πτώση.

Παραδείγματα:

• Mi estas en la domo = Είμαι μέσα στο σπίτι,

• Mi promenas kun vi = Περπατώ μαζί σου,

• Mi iras al mia amiko = Πηγαίνω στο φίλο μου,

• Mi parolas pri Esperanto = Μιλώ για την Εσπεράντο.

Αιτιατική

Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση της παρουσίας κίνησης προς σε συνδυασμό με προθέσεις τοπικού χαρακτήρα όπως:

• en = μέσα,

• sur = πάνω σε,

• sub = κάτω από,

• trans = πέρα από / απέναντι

Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται αιτιατική πτώση στο ουσιαστικό.

Παραδείγματα :

• Mi estas en la domo. Είμαι μέσα στο σπίτι.

• Mi iras en la domon. Πηγαίνω μέσα στο σπίτι.

• Mi metis ĝin sur la tablon. Το έβαλα πάνω στο τραπέζι.

Προθέσεις σε επιρρηματική μορφή

Κανονικά, κάθε πρόθεση χρειάζεται μια λέξη μετά από αυτή στην οποία να αναφέρεται. Χωρίς αυτή τη λέξη, η πρόθεση δεν έχει νόημα:

• sur la tablo – πάνω στο τραπέζι

• en mia domo – στο σπίτι μου

• dum la paŭzo – κατά τη διάρκεια του διαλείμματος

• anstataŭ Petro – αντί για τον Πέτρο

Ωστόσο, κάποιες προθέσεις μπορούν να μετατραπούν σε επιρρήματα, δεχόμενες την κατάληξη -e:

• Li staras apude. Αυτός στέκεται κοντά.

• Ŝi sidas ekstere. Αυτή κάθεται έξω.

• Tio okazos poste. Αυτό θα συμβεί αργότερα.

Όταν αυτό το επίρρημα δηλώνει κίνηση προς έναν τόπο, μπορεί να πάρει και την κατάληξη αιτιατικής -n:

• Li iras eksteren. → Πηγαίνει προς τα έξω (= al ekstera loko)

Σημαντικές Προθέσεις

Η πρόθεση je

Όταν δεν υπάρχει προφανής ή καθιερωμένη πρόθεση για τη σύνταξη, χρησιμοποιείται η γενική πρόθεση je, π.χ.

• Mi fidas je Dio. Πιστεύω στον Θεό.

• Mi ĝojas je via sukceso. Χαίρομαι για την επιτυχία σου.

Το je χρησιμοποιείται για να δείξει ώρα ή μέγεθος /ποσότητα:

• je la dua horo = στις δύο η ώρα

• kreskis je kvin centimetroj = μεγάλωσε κατά πέντε εκατοστά

Γενικά, καλό είναι να αποφεύγεται η χρήση του je, όταν υπάρχει άλλη πιο κατάλληλη πρόθεση.

Η πρόθεση de

Η de είναι μια από τις πιο πολυσήμαντες προθέσεις της Εσπεράντο και μπορεί να προκαλέσει ασάφειες. Γι’ αυτό, όπου χρειάζεται, μπορεί να διευκρινίζεται με άλλες εκφράσεις ή να αντικαθίσταται από άλλες προθέσεις.

Κύριες χρήσεις της de

1. Αφετηρία κίνησης (τόπος)

• Mi venas de la avo. Έρχομαι από τον παππού.

• La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. Ο άνεμος πήρε το καπέλο από το κεφάλι μου.

Για σαφήνεια μπορεί να χρησιμοποιηθούν και τα for de / disde:

• La polico prenis la monon for de la rabisto. Η αστυνομία πήρε τα χρήματα από τον ληστή.

2. Προέλευση – καταγωγή – αιτία

• Francisko de Asizo → Φραγκίσκος από την Ασίζη

• Li paliĝis de timo. → Χλώμιασε από τον φόβο. (Στην περίπτωση αιτίας, προτιμάται συνήθως το pro ή el.)

3. Διαφορά – Απόσταση – Απαλλαγή

• Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj. Μπορώ να ξεχωρίσω τους έξυπνους από τους ανόητους.

• Ili loĝas malproksime de ni. Μένουν μακριά από εμάς.

4. Χρονικό σημείο έναρξης

• Li laboras de la sesa horo matene. Εργάζεται από τις έξι το πρωί.

• De nun mi ne plu manĝos viandon. → Από τώρα δεν θα ξαναφάω κρέας.

Για περισσότερη σαφήνεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ekde ή το de post:

• ekde ŝia naskiĝo = από τη γέννησή της

• de post ŝia morto = μετά τον θάνατό της

5. Κτήση – Σχέση – Ιδιοκτησία

• la ĉapelo de la patro = το καπέλο του πατέρα

• la filo de la reĝo = ο γιος του βασιλιά

• poemo de Zamenhof = ποίημα του Ζάμενχοφ

6. Υποκείμενο ή αντικείμενο ενεργειών

• La kanto de la birdoj estas agrabla. Το τραγούδι των πουλιών είναι ευχάριστο. (Τα πουλιά τραγουδούν.)

Για περισσότερη σαφήνεια σε παθητική σύνταξη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί:

• fare de:
  La infano estis prenita fare de la patrino. = Το παιδί πάρθηκε από τη μητέρα (με ενέργειες της μητέρας).

7. Χαρακτηριστικά – Σύνθεση – Μέτρηση

• Ŝi estas virino de meza aĝo. Είναι γυναίκα μέσης ηλικίας.

• bukedo de rozoj = ανθοδέσμη από τριαντάφυλλα

• reto de komputiloj = δίκτυο υπολογιστών

• aĝo de ses jaroj = ηλικία έξι ετών

Η πρόθεση da

Η πρόθεση da συνδέει μια ποσοτική έκφραση με μια ουσιαστική φράση που δηλώνει κάτι απροσδιόριστο ή "ουσιώδες" (δηλαδή χωρίς όρια και μη καταμετρημένο μεμονωμένα).

Παραδείγματα:

• Ŝi aĉetis faskon da ligno. Αγόρασε ένα δέμα ξύλων.

• En la botelo estas litro da lakto. Στο μπουκάλι υπάρχει ένα λίτρο γάλα.

• La urbo havas du milionojn da loĝantoj. Η πόλη έχει δύο εκατομμύρια κατοίκους.

Πότε ΔΕΝ χρησιμοποιείται το “da”:

1. Όταν έχουμε αριθμούς:

• Mi havas cent pomojn.

• Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn.

Όμως, ουσιαστικοποιημένα αριθμητικά όπως miliono, miliardo χρησιμοποιούν da:

• La urbo havas milionon da loĝantoj.

2. Ποτέ κατάληξη αιτιατικής (-n) μετά το da:

• multe da mono

• kiom da pano

3. Όταν η λέξη δεν δείχνει ποσότητα, αλλά είδος ή κατηγορία:

• Ni manĝis specon de fiŝo. Φάγαμε ένα είδος ψαριού.

• Ĉe ni estas manko de akvo. Έχουμε έλλειψη νερού.

• Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. Δεν ήρθαν επειδή έχασαν το θάρρος τους.

4. Ποτέ μετά από επίθετο ή επιρρηματικό επίθετο:

• Ni renkontis multajn homojn. Γνωρίσαμε πολλούς ανθρώπους.

• La botelo estas plena de/je akvo. Το μπουκάλι είναι γεμάτο νερό.

• ❌ plena da akvo

• ❌ plene da homoj

5. Όταν υπάρχει οριστικό άρθρο ή προσωπική αντωνυμία:

• Ni manĝis iom de la pano. Φάγαμε λίγο από το ψωμί.

• Ili aĉetis kelkajn botelojn el tiuj vinoj. Αγόρασαν μερικά μπουκάλια από αυτά τα κρασιά.

• ❌ iom da la pano

• ❌ da ili

6. Όταν το ουσιαστικό δείχνει ήδη καθορισμένη ποσότητα:

• Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono de jaro. Μία μέρα είναι ένα τριακόσιοστό εξηκοστό πέμπτο του έτους.

• Ili fortranĉis duonon de centimetro. Κόβουν μισό εκατοστό.

7. Όταν η λέξη μπορεί να δηλώνει και ποσότητα και είδος, η πρόθεση εξαρτάται από την πρόθεση του ομιλητή:

• Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! Πόσοι στρατιώτες ήταν εκεί; — Ήταν μια ομάδα στρατιωτών!

• Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! Τι είδους ομάδα είναι; — Είναι μια ομάδα στρατιωτών!

“Da-ισμός”: Λανθασμένη χρήση του “da” χωρίς επόμενο ουσιαστικό

Στην προφορική χρήση έχει εξαπλωθεί μια λανθασμένη χρήση του “da”, όπου λείπει η ουσιαστική φράση που θα το ακολουθούσε:

• ❌ Mi havas multe da.

• ❌ Kiom da vi volas?

• ❌ Tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.

Σωστά:

• ✅ Mi havas multe. Έχω πολλά.

• ✅ Kiom vi volas? Πόσα θέλεις;

• ✅ Tiom, ke ĉiu povis ricevi iom. Τόσα πολλά που όλοι θα μπορούσαν να πάρουν από λίγα.

Συμπέρασμα:

Χρησιμοποίησε την da μόνο όταν ακολουθεί ουσιαστική φράση που δηλώνει ποσότητα ουσίας ή συνόλου (όχι μετρημένων αντικειμένων, προσώπων ή ορισμένων στοιχείων). Αν υπάρχει οριστικός προσδιορισμός, αντωνυμία, αριθμός, ή επίθετο, τότε συνήθως δεν χρησιμοποιούμε το da, αλλά de ή el, ή καμία πρόθεση.

Η πρόθεση anstataŭ

Η anstataŭ δηλώνει αντικατάσταση: κάτι συμβαίνει ή τίθεται στη θέση κάποιου άλλου, ή εκπληρώνει το ρόλο κάποιου άλλου πράγματος ή πράξης.

Παραδείγματα:

• Anstataŭ kafo li donis al mi teon. Αντί για καφέ, μου έδωσε τσάι.

• Anstataŭ li regis lia frato. Αντί γι’ αυτόν βασίλεψε ο αδελφός του.

• Anstataŭ matene, mi hejtados la fornon tagmeze. Αντί για το πρωί, θα ζεσταίνω το φούρνο το μεσημέρι.

• Anstataŭ ĉia respondo ŝi nee skuis la kapon. Αντί για οποιαδήποτε απάντηση, κούνησε το κεφάλι της αρνητικά.

• Ĉu mi ne helpu vin, anstataŭ tio, ke vi sola faru ĉion? Να μην σε βοηθήσω εγώ, αντί να τα κάνεις όλα μόνος σου;

Η πρόθεση krom

Η πρόθεση krom δηλώνει ότι κάτι εξαιρείται ή προστίθεται σε κάτι άλλο. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, έχει δύο βασικές σημασίες:

Εξαίρεση

Το krom δείχνει κάποιον ή κάτι που εξαιρείται από τη γενική δήλωση της πρότασης.

• Ĉiuj venis krom Petro. Ήρθαν όλοι εκτός από τον Πέτρο.

• En la salono estis neniu krom li. Δεν ήταν κανείς εκτός από αυτόν.

• Ne ekzistas Dio krom Mi. Δεν υπάρχει Θεός πέρα από Εμένα.

• Ĉio estis juna en ŝi, krom la frunto. Όλα επάνω της ήταν νεανικά, εκτός από το μέτωπο.

Αν η πρόταση είναι θετική (ĉiuj, ĉio κλπ.), το krom έχει αρνητική σημασία. Αν η πρόταση είναι αρνητική (ne, neniu...), τότε krom έχει θετική σημασία.

Προσθετική σημασία

Το krom δείχνει κάποιον ή κάτι που προστίθεται σε κάτι άλλο. Συχνά συνοδεύεται από ankaŭ, eĉ, ankoraŭ.

• Krom Petro, venis ankaŭ ĉiuj aliaj. Εκτός από τον Πέτρο, ήρθαν και όλοι οι άλλοι.

• Krom tio, li eĉ insultis la instruiston. Πέρα από αυτό, έβρισε και τον δάσκαλο.

• Krom Karlo, venis eĉ lia tuta familio. Εκτός από τον Κάρλο, ήρθε ακόμη και όλη του η οικογένεια.

Για αποφυγή παρεξήγησης, μπορείς να χρησιμοποιήσεις εναλλακτικές:

• escepte de / kun escepto de (για "εξαιρούμενο")

• inkluzive de / aldone al (για "προσθετικό")

Αυτοτελής χρήση

Το krom μπορεί να χρησιμοποιείται με κατάληξη -e (krome) ή -a (kroma):

• Mi ricevis kafon. Krome, ankaŭ teo estis sur la tablo. Πήρα καφέ. Επιπλέον, υπήρχε και τσάι πάνω στο τραπέζι.

• Vi devas pagi kroman kotizon. Πρέπει να πληρώσεις επιπλέον τέλος.

• Tio ne estas mia opinio. Krome, mi tute ne konsentas. Αυτή δεν είναι η άποψή μου. Επιπλέον, δεν συμφωνώ καθόλου.

Krome και kroma έχουν πάντα προσθετική σημασία — ποτέ εξαιρούμενη.

Η πρόθεση po

Η λέξη po δείχνει κατανομή ποσότητας ανά μονάδα, άτομο, πράγμα ή στιγμή. Μπορεί να θεωρηθεί ως πρόθεση ή επιρρηματικό μόριο, ανάλογα με τη χρήση.

Τι εκφράζει το "po";

Χρησιμοποιείται πάντα σε σχέση με κάποιον αριθμό ή ποσότητα:

• po kvin = από πέντε (ανά πέντε)

• po dudek eŭroj = από είκοσι ευρώ (ανά είκοσι ευρώ)

• po iom = από λίγο

• po paro = ανά ζευγάρι

⚠️ Πάντα συνοδεύεται από αριθμό ή ποσοτικό προσδιορισμό.

Δείχνει κατανομή – διανομή

Το "po" δηλώνει ότι κάτι μοιράζεται ή ισχύει για καθεμία από πολλές μονάδες.

• Al ĉiu infano mi donis po tri pomoj. Σε κάθε παιδί έδωσα τρία μήλα.

• Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo. Έπαιρνε μαθήματα με 10 ευρώ την ώρα.

• Enkonduku po unu paro en la arkeon. Βάλε από ένα ζευγάρι στην κιβωτό.

Επιρρηματική χρήση

Μερικές φορές η po δεν λειτουργεί σαν πρόθεση αλλά επιρρηματικά:

• Mi pagis po dek eŭroj. Πλήρωσα ανά δέκα ευρώ (δηλ. κάθε φορά, κάθε μονάδα).

• Ili donis po iom. Έδωσαν από λίγο.

Λανθασμένη χρήση της po

Η λέξη po δείχνει κατανομή ποσότητας (πόσο σε κάθε μονάδα), όχι αντίστροφα. Πολλοί την τοποθετούν στη λάθος θέση, κάνοντας τη φράση να σημαίνει κάτι άλλο από αυτό που εννοούσαν.

❌ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ:

• Tiu ĉi ŝtofo kostas dek dolarojn po metro.

✅ ΣΩΣΤΟ:

• Tiu ĉi ŝtofo kostas po dek dolarojn por metro. Αυτό το ύφασμα κοστίζει δέκα δολάρια το μέτρο.
  

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;