Άρνηση και Ερωτήσεις

Άρνηση

Η βασική άρνηση: ne

Η λέξη ne χρησιμοποιείται για να δηλώσει άρνηση και τοποθετείται πριν από το ρήμα ή άλλο στοιχείο που θέλουμε να αρνηθούμε:

• Mi ne volas. = Δεν θέλω.

• Ŝi ne dormis. = Δεν κοιμήθηκε.

• Ni ne iros al la kino. = Δεν θα πάμε στον κινηματογράφο.

Άρνηση σε δευτερεύουσες προτάσεις

Η άρνηση μέσα σε δευτερεύουσα πρόταση ισχύει μόνο για εκείνη και όχι για όλη την κύρια πρόταση.

• Mi diris, ke mi ne venos. Είπα ότι δεν θα έρθω.
  ➤ Το ne ανήκει μόνο στο venos. Η κύρια πρόταση (Mi diris) είναι θετική.

Υπονοούμενη άρνηση

Μερικές φορές το ρήμα που αρνείται το ne υπονοείται, χωρίς να επαναλαμβάνεται:

• Ĉiu povu vidi, kiu el la vastigantoj plenumas sian promeson kaj kiu ne. Ο καθένας να μπορεί να δει ποιος από τους υποστηρικτές τηρεί την υπόσχεσή του και ποιος όχι.
  ➤ Το ne αρνείται το υπονοούμενο plenumas:
  ...kaj kiu ne [plenumas] sian promeson.

ne ως απάντηση

Η λέξη ne χρησιμοποιείται επίσης ως αυτοτελής απάντηση:

• Ĉu vi volas kafon? – Ne.
  Θέλεις καφέ; – Όχι.

Αρνητικές Απλές Λέξεις Πίνακα

Για να εκφράσουμε άρνηση, εκτός από το ne, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και τις 9 απλές λέξεις πίνακα με το πρόθεμα neni-:

• nenio (=τίποτα)

• neniu (=κανείς-καμία-κανένα)

• nenia (=κανενός είδους)

• neniam (=ποτέ)

• nenie (=πουθενά)

• neniel (=με κανέναν τρόπο)

• neniom (=με καμία ποσότητα)

• nenial (=για κανένα λόγο)

• nenies (=κανενός, καμίας)

Μία τέτοια λέξη αρκεί για να αρνηθεί ολόκληρη την πρόταση, δηλαδή παίζει τον ρόλο του ne. Η θέση της λέξης neni- μέσα στην πρόταση συνήθως δεν έχει σημασία – αρκεί να είναι παρούσα, γιατί κανονικά καθιστά όλη την πρόταση αρνητική.

Παραδείγματα:

• La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas. Ο παρελθών χρόνος δεν θα επιστρέψει ποτέ· τον μελλοντικό χρόνο δεν τον γνωρίζει κανείς ακόμη.
  ➤ neniam αρνείται το ρήμα revenos, neniu αρνείται το konas.

• Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. Δεν μπορώ με κανέναν τρόπο να καταλάβω τι λες.
  ➤ Το neniel λειτουργεί όπως το ne povas.

• La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. Η νύχτα ήταν τόσο σκοτεινή, που δεν μπορούσαμε να δούμε τίποτα, ούτε καν μπροστά στη μύτη μας.
  ➤ Το nenion αρνείται το povis vidi, αλλά η κύρια πρόταση (La nokto estis...) παραμένει θετική.

• Neniu radio al mi lumas, neniu varma aereto blovas sur min, neniu amiko min vizitas. Κανένας ήλιος δεν με φωτίζει, κανένα ζεστό αεράκι δεν φυσά πάνω μου, κανένας φίλος δεν με επισκέπτεται.
  ➤ Κάθε πρόταση γίνεται αρνητική μέσω του neniu.

• Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo. Να θυμάστε ότι η Εσπεράντο δεν είναι ιδιοκτησία κανενός.
  ➤ Το nenies αντικαθιστά το ne estas ies...

• Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. Έναν τέτοιο Κανονισμό για την Ένωσή μας, δεν θα μπορούσα να τον εγκρίνω για κανέναν λόγο.
  ➤ Το nenial αρνείται ολόκληρη την πρόταση.

Ποτέ διπλή άρνηση

Σε αντίθεση με τα Ελληνικά, η διπλή άρνηση στην Εσπεράντο δεν επιτρέπεται. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται δύο αρνητικές λέξεις (π.χ. ne, neniu, nenio, neniam) στην ίδια πρόταση. Αν ήδη υπάρχει neniu, nenio, neniam, nenie κλπ, δεν χρειάζεται το ne.

• Λάθος: Ne neniu venis.

• Σωστό: Neniu venis. = Κανείς δεν ήρθε.

Μερική άρνηση

Μερικές φορές η λέξη ne δεν αναιρεί ολόκληρη την πρόταση, αλλά μόνο ένα συγκεκριμένο μέρος της. Το ρήμα (δηλ. το κατηγόρημα) μπορεί να παραμείνει θετικό. Το ne αναιρεί ακριβώς αυτό που ακολουθεί, το οποίο μπορεί να είναι λέξη, φράση ή και μεγαλύτερο τμήμα. Μόνο τα συμφραζόμενα δείχνουν με σαφήνεια τι ακριβώς αρνείται.

Παραδείγματα:

• Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. Κάναμε το συμβόλαιο όχι γραπτώς, αλλά προφορικά.
  ➤ Το ne αναιρεί μόνο τον τρόπο (skrive), όχι το γεγονός ότι έγινε το συμβόλαιο.

• Ne ĉiu kreskaĵo estas manĝebla. Δεν είναι κάθε φυτό βρώσιμο.
  ➤ Μερικά είναι. Διαφορετικό από:
  Ĉiu kreskaĵo ne estas manĝebla. → Κανένα δεν είναι βρώσιμο.

• Li estas homo ne kredinda. Είναι άνθρωπος που δεν είναι αξιόπιστος.
  ➤ Το ne ανήκει στο επίθετο kredinda.

• En la animo ĉiuj privataj homoj kaj ĉiuj registaroj ne povas ne aprobi nian ideon. Βαθιά μέσα τους, όλοι οι ιδιώτες και οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να μην εγκρίνουν την ιδέα μας.
  ➤ Το πρώτο ne αρνείται το povas (δηλαδή: δεν έχουν τη δυνατότητα να μη...).
  Το δεύτερο ne αναιρεί το aprobi, δημιουργώντας θετικό νόημα: πρέπει να την εγκρίνουν.

Μερική άρνηση Απλών Λέξεων Πίνακα neni-

Αν και οι λέξεις με neni- κανονικά αρνούνται όλη την πρόταση, μερικές φορές λειτουργούν τοπικά, δηλαδή αρνούν μόνο ένα μέρος της.

• Mi decidis paroli jam plu nenion pli pri tiu ĉi temo. Αποφάσισα να μην πω πλέον τίποτα άλλο για αυτό το θέμα.
  ➤ Η απόφαση έγινε. Η άρνηση περιορίζεται στο paroli nenion pli.

• Pli valoras faro nenia, ol faro malbona. Το να μην κάνεις τίποτα αξίζει περισσότερο από ένα κακό έργο.
  ➤ Το nenia αναιρεί μόνο το είδος της πράξης, όχι το ρήμα valoras.

Άρνηση σε σύνθετες λέξεις

Όταν το ne ή neni- βρίσκεται μέσα σε σύνθετη λέξη, η άρνηση ισχύει μόνο για αυτό το μέρος της λέξης.

• Sinjoro, vi estas neĝentila. Κύριε, είστε αγενής.
  ➤ Δεν λέμε απλά “δεν είστε ευγενικός” (ne estas ĝentila), αλλά δηλώνουμε ιδιότητα: κάποιος που δεν έχει ευγένεια.

• La pastro, kiu mortis antaŭ nelonge, loĝis longe en nia urbo. Ο ιερέας, που πέθανε πρόσφατα, έζησε πολύ καιρό στην πόλη μας.
  ➤ Η άρνηση αφορά μόνο τη χρονική διάρκεια πριν τον θάνατο (nelonge = όχι πολύ καιρό πριν).

• Bedaŭrinde ili estas ne-Esperantistoj. Δυστυχώς, είναι μη Εσπεραντιστές.
  ➤ Είναι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν την Εσπεράντο.

• Neniofarado estas tre dolĉa okupo. Το να μην κάνεις τίποτα είναι πολύ γλυκιά απασχόληση.
  ➤ Neniofarado = κατάστασις όπου δεν γίνεται τίποτα.

nek (= ούτε / και ούτε)

Η λέξη nek σημαίνει "και επίσης όχι". Τη χρησιμοποιούμε όταν έχει ήδη προηγηθεί ne, και θέλουμε να αρνηθούμε και κάτι επιπλέον. Είναι σαν αρνητική εκδοχή του kaj, και ακολουθεί παρόμοιους συντακτικούς κανόνες.

παραδείγματα:

• Li ne vidis min, nek aŭdis. Δεν με είδε, ούτε με άκουσε.
  ➤ Το nek δηλώνει δεύτερη αρνητική πράξη.

• Mi ne renkontis lin, nek lian fraton. Δεν συνάντησα αυτόν, ούτε τον αδερφό του.
  ➤ Το nek συνδέει δεύτερο αντικείμενο σε αρνητική πρόταση.

• Nenia peno nek provo donos lakton de bovo. Καμία προσπάθεια ούτε δοκιμή δεν θα δώσει γάλα από βόδι.
  ➤ Το nek συνδέει δύο ονόματα με κοινή αρνητική πρόβλεψη.

Οχι nek μετά από sen

Δεν χρησιμοποιούμε nek μετά από τη λέξη sen (χωρίς). Αν θέλουμε να αναφέρουμε δύο πράγματα μετά το sen, χρησιμοποιούμε kaj, όχι nek.

• Tiu virino ne foriru de ŝi sen konsolo kaj helpo. Αυτή η γυναίκα να μη φύγει χωρίς παρηγοριά και βοήθεια.

• ❌ ...sen konsolo nek helpo.

nek ≠ ne + έμφαση

Το nek δεν είναι ισοδύναμο με ne + έμφαση. Όταν θέλουμε να δώσουμε έντονη άρνηση, χρησιμοποιούμε eĉ ne.

• ❌ Mi havas nek unu amikon.
  (λάθος)

• ✅ Mi havas eĉ ne unu amikon.
  Δεν έχω ούτε έναν φίλο.

• ✅ Mi ne havas eĉ unu amikon.
  Δεν έχω ούτε έναν φίλο.

Πολλαπλό nek

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πολλαπλά nek, για να αρνηθούμε πολλά στοιχεία με έμφαση:

• Nek li, nek ŝi, nek ilia filo volis partopreni. Ούτε αυτός, ούτε αυτή, ούτε ο γιος τους ήθελαν να συμμετάσχουν.

Ερωτήσεις

Οι ερωτήσεις (demandoj) στην Εσπεράντο σχηματίζονται με δύο βασικούς τρόπους:

• Ερωτήσεις τύπου ki-, χρησιμοποιούν λέξεις που αρχίζουν από ki-

• Ερωτήσεις τύπου ĉu, χρησιμοποιούν το μόριο ĉu

Ερωτήσεις Ki-

Εισάγονται με τη χρήση μιας ερωτηματικής λέξης που αρχίζει από ki-:

• kiu? = ποιός-α-ο;

• kio? = τι;

• kia? = τι είδους;

• kie? = πού;

• kiam? = πότε;

• kial? = γιατί;

• kiel? = πώς;

• kiom? = πόσο;

• kies? = τίνος

Οι παραπάνω είναι όλες Απλές Λέξεις Πίνακα. Οι ερωτήσεις που δημιουργούνται με αυτό τον τρόπο είναι ανοιχτού τύπου, δηλαδή αναμένεται περιφραστική απάντηση.

• Kie vi loĝas? = Πού μένεις;

• Kiam venos la trajno? = Πότε θα έρθει το τρένο;

• Kiu estas tiu homo? = Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος;

• Kio ĝi estas? Τι είναι αυτό;

• Kiu manĝis mian panon? Ποιός έφαγε το ψωμί μου;

• Kiam vi venos? Πότε θα έλθεις;

• Kia kato estas ĉi tiu? Τι είδους είναι αυτή η γάτα;

• Kie estas la kato? Που είναι η γάτα;

• Kiel ni vojaĝos? Πως θα ταξιδέψουμε;

• Kiom da akvo vi trinkas? Πόσο νερό πίνεις;

• Kial vi venas? Γιατί έρχεσαι;

• Kies kato estas ĉi tiu? Τίνος είναι αυτή η γάτα;

Ερωτήσεις ki- σε δευτερεύουσες προτάσεις

Οι λέξεις ki- μπορούν επίσης να εμφανιστούν σε δευτερεύουσες προτάσεις, που λειτουργούν ως έμμεσες ερωτήσεις:

• Ŝi demandis, kion mi volas. Με ρώτησε τι θέλω.
  ➤ Εδώ, kion mi volas είναι αντικείμενο της πρότασης Ŝi demandis.

Ερωτήσεις Ĉu

Εισάγονται με τη χρήση της λέξης ĉu, και συνήθως πρόκειται για κλειστές ερωτήσεις (αναμενόμενη απάντηση ναι/όχι, ή και περιφραστική).

• Ĉu vi volas kafon? Θέλεις καφέ;

• Ĉu li estas via amiko? Είναι φίλος σου;

• Ĉu hodiaŭ pluvos? Θα βρέξει σήμερα;

Η λέξη ĉu δεν μεταφράζεται άμεσα στα Ελληνικά, αλλά σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αποδοθεί με το ελληνικό "μήπως", ειδικά όταν η ερώτηση διατυπώνεται με ευγένεια ή αμφιβολία:

Ĉu vi havas iom da tempo? Μήπως έχεις λίγο χρόνο;

Ερώτηση Ĉu με επιλογές

Η ĉu-ερώτηση μπορεί να προσφέρει επιλογή μεταξύ δύο ή περισσότερων δυνατοτήτων. Σ’ αυτή την περίπτωση, η απάντηση είναι μία από τις επιλογές (ή και συνδυασμός τους):

• Ĉu vi volas kafon aŭ teon?
  Θέλεις καφέ ή τσάι;
  ➤ Mi volas kafon! – Θέλω καφέ!
  ➤ Mi volas teon! – Θέλω τσάι!
  ➤ Mi volas nek kafon, nek teon! – Δε θέλω ούτε καφέ ούτε τσάι!
  ➤ Mi volas kaj kafon, kaj teon! – Θέλω και καφέ και τσάι!

• Ĉu li aŭ ŝi?
  Αυτός ή αυτή;
  ➤ Ŝi! – Αυτή!
  ➤ Li! – Αυτός!
  ➤ Iu ajn el ili! – Οποιοσδήποτε από τους δύο!
  ➤ Neniu el ili! – Κανένας από τους δύο!
  ➤ Ambaŭ! – Και οι δύο!

Πλάγιες ερωτήσεις Ĉu

Το ĉu χρησιμοποιείται επίσης και σε πλάγιες ερωτήσεις, αντιστοιχώντας στο "μήπως" ή στο μη υποθετικό "αν" της Ελληνικής:

• Ŝi demandas min, ĉu mi iras kun ŝi. Με ρωτάει αν πηγαίνω μαζί της.

• Mi ne scias, ĉu vi komprenas. Δεν γνωρίζω αν καταλαβαίνεις.

Επιβεβαιωτικές ερωτήσεις

Συχνά, ειδικά στον προφορικό λόγο, χρησιμοποιούνται στο τέλος μιας δήλωσης επιβεβαιωτικές ερωτήσεις, όπως στα ελληνικά χρησιμοποιούμε το «σωστά;», «αλήθεια;», «όχι;», «ναι;», «έτσι;», «έτσι δεν είναι;»

Ĉu ne?

Η πιο συχνή και αναγνωρίσιμη μορφή:

• Morgaŭ pluvas, ĉu ne? Αύριο θα βρέξει, σωστά;
  (= Ĉu estas vere, ke morgaŭ pluvas?)

• Vi jam finis la laboron, ĉu ne? Έχεις ήδη τελειώσει τη δουλειά, έτσι δεν είναι;

Χρησιμοποιείται περισσότερο όταν αναμένουμε συμφωνία.

Ĉu?

Πιο ουδέτερη, λιγότερο τονισμένη εκδοχή:

• Vi ne forgesis pri la kunveno, ĉu? Δεν ξέχασες για τη συνάντηση, έτσι;

⚠️ Χρησιμοποιείται όταν τα συμφραζόμενα καθιστούν ήδη το νόημα αρκετά σαφές. Είναι κατάλληλο στην προφορική γλώσσα.

Vero? / Ĉu vere?

Περισσότερο σαν ρητορική επιβεβαίωση ή θαυμασμός:

• Ili geedziĝis hieraŭ. Vero?Παντρεύτηκαν χτες. Αλήθεια;

• Vi foriras jam morgaŭ? Ĉu vere? Φεύγεις κιόλας αύριο; Σοβαρά;

⚠️ Το «αλήθεια;» δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το «σωστά;», αλλά εκφράζει μια συναισθηματική αντίδραση.

Απαντήσεις

Λέξεις απαντήσεων

Για να απαντήσουμε σε ĉu-ερωτήσεις, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε:

1. πλήρη πρόταση

2. σύντομη φράση

3. ή απλώς τις λέξεις jes (ναι) και ne (όχι)

Πλήρης ή μερική απάντηση

Μερικές φορές απαντάμε με ολόκληρη πρόταση ή με μικρό τμήμα της:

• Ĉu vi amas min? Μ’ αγαπάς;
  ➤ Mi amas vin! – Σ’ αγαπώ!

• Kaj ĉu vi longe lernis? Και έμαθες για πολύ καιρό;
  ➤ Ho, mi lernis ne malpli ol tri jarojn. Ω, έμαθα όχι λιγότερο από τρία χρόνια.

Χρήση των jes και ne

Κανονικά όμως, για απάντηση σε ĉu-ερώτηση, χρησιμοποιούμε απλώς τις λέξεις:

• jes (ναι, θετική απάντηση)

• ne (όχι, αρνητική απάντηση)

Αυτές οι λέξεις λειτουργούν σαν πλήρεις προτάσεις από μόνες τους.

Για περισσότερη σαφήνεια, συχνά προσθέτουμε και ολόκληρη ή μερική φράση μετά το jes aŭ ne:

• Ĉu vi komprenas?
  ➤ Jes!
  ➤ Jes, mi komprenas.
  ➤ Ne, mi ne komprenas.

Jes αντί για δευτερεύουσα πρόταση

Η λέξη jes μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μέσα σε δευτερεύουσα πρόταση για να αντικαταστήσει ολόκληρη την απάντηση, εκτός από τον συνδετικό ke:

• Ĉu la Universala Kongreso estos en Eŭropo ĉi-jare?
  ➤ Mi pensas, ke jes.
  (= Mi pensas, ke ĝi ja estos en Eŭropo ĉi-jare.)
  Νομίζω πως ναι.

⚠️ Jes ≠ Ja

Δεν χρησιμοποιούμε jes μέσα σε πρόταση για να τονίσουμε την αλήθεια ή να επιβεβαιώσουμε ένα γεγονός. Για αυτόν τον σκοπό χρησιμοποιούμε το ja (βεβαίως, πράγματι).

• ❌ Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia jes estas.
  (Λάθος)

• ✅ Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia ja estas.
  Αυτός ο χυμός δεν είναι γλυκός, ενώ ο άλλος πράγματι είναι.

⚠️"ne (= λέξη απάντησης)" έναντι "ne (= μέσα στη φράση)"

• Ne venu ĉi tien! Μην έρθεις εδώ!
  ➤ Εδώ το ne είναι μέρος της πρότασης και αρνείται το ρήμα venu.

• Ne, venu ĉi tien! Όχι! Έλα εδώ!
  ➤ Το ne είναι απάντηση (ανεξάρτητη λέξη) και πρέπει να γίνει παύση πριν το venu, αλλιώς παρερμηνεύεται σαν ne venu.

Συμβουλή προφοράς

Αν μετά από ne ακολουθεί ρήμα, πρέπει να υπάρχει σαφής παύση στην προφορά, που να υποννοεί το κόμμα, για να αποφευχθεί παρεξήγηση:

• Ne | venu ĉi tien! → Όχι. Έλα εδώ!

• Ne venu ĉi tien! → Μην έρθεις εδώ!

Αρνητικές ερωτήσεις

Υπάρχουν δύο συστήματα απάντησης σε αρνητικές ερωτήσεις (δηλαδή ερωτήσεις που περιέχουν ne ή λέξη με neni-). Τα δύο συστήματα ονομάζονται συνήθως:

• Δυτικό σύστημα

• Ανατολικό σύστημα

Στην πραγματικότητα, και τα δύο συστήματα χρησιμοποιούνται σε πολλές γλώσσες, και επίσης και τα δύο είναι αποδεκτά στην Εσπεράντο.

🧭 Δυτικό σύστημα

(= βασισμένο στο νόημα της απάντησης)

Στο δυτικό σύστημα:

• jes = καταφατική απάντηση (π.χ. Mi volas kafon.)

• ne = αρνητική απάντηση (π.χ. Mi ne volas kafon.)

Το είδος της ερώτησης (αν είναι αρνητική ή όχι) δεν επηρεάζει την απάντηση. Το μόνο που μετράει είναι τι θέλουμε να πούμε.

Παραδείγματα:

• Ĉu vi volas kafon?
  ➤ Jes! (= Mi volas kafon.)
  ➤ Ne! (= Mi ne volas kafon.)

• Ĉu vi ne volas kafon?
  ➤ Jes! (= Mi volas kafon.)
  ➤ Ne! (= Mi ne volas kafon.)

• Ĉu vi nenion deziras?
  ➤ Jes! (= Mi deziras ion.)
  ➤ Ne! (= Mi deziras nenion.)

Χρήσιμο: Για περισσότερη έμφαση:
Ĉu vi ne volas trinki la malvarman kafon?
➤ Jes ja! (= Jes, mi ja volas trinki ĝin.)

🧧 Ανατολικό σύστημα

(= βασισμένο στο τι λέει η ερώτηση, όχι στην πρόθεση της απάντησης)

Στο ανατολικό σύστημα:

• jes = επιβεβαιώνω αυτό που λέει η ερώτηση

• ne = αρνούμαι αυτό που λέει η ερώτηση

Αυτό σημαίνει ότι στις αρνητικές ερωτήσεις, τα jes και ne αντιστρέφουν ρόλους σε σχέση με το δυτικό σύστημα.

Παραδείγματα:

• Ĉu vi ne volas kafon?
  ➤ Jes! (= Mi ne volas kafon.)
  ➤ Ne! (= Mi ja volas kafon.)

• Ĉu vi nenion deziras?
  ➤ Jes, mi nenion deziras.
  ➤ Ne, mi ja deziras ion.

Δύο λογικές, καμία λάθος

Και τα δύο συστήματα είναι λογικά, αλλά βασίζονται σε διαφορετικές οπτικές:

• Το δυτικό επικεντρώνεται στην απάντηση (τι πιστεύεις).

• Το ανατολικό επικεντρώνεται στην ερώτηση (αν την επιβεβαιώνεις ή όχι).

Στην Εσπεράντο και τα δύο χρησιμοποιούνται, αν και το δυτικό σύστημα είναι πιο διαδεδομένο

Επειδή και τα δύο συστήματα υπάρχουν, καλό είναι να συνοδεύουμε το jes ή ne με ολόκληρη πρόταση, για να αποφύγουμε παρανοήσεις.

Παράδειγμα:

• Ĉu vi ne volas kafon?
  ➤ Jes, mi volas kafon.
  aŭ
  ➤ Ne, mi ne volas kafon.

Δες και εδώ:

Η Γραμματική της Εσπεράντο.

Πίνακας Περιεχομένων Γραμματικής

Τι είναι η Εσπεράντο;

Γιατί να μάθει κανείς Εσπεράντο;